29 de abr. de 2012

Pinacogramas: debuxar con letras


 

As letras, eses signos do alfabeto que nos serven para representar os sons da fala, poden converterse tamén nunha forma de expresión da arte plástica. Así o vemos neste orixinal retrato de J. R. R. Tolkien. É o que se dá en chamar un pinacograma.

Liberadas así da súa «función lingüística», as letras adquiren un novo valor, lúdico e creativo, que permite deseñar todo tipo de imaxes. O ángulo do «L», a redondez do «O», os altibaixos do «M» e os trazos formais dos demais signos tipográficos ofrécennos as máis variadas posibilidades á hora de plasmar figuras sobre o papel. O único límite é a nosa imaxinación!

De feito, artistas plásticos, deseñadores e publicistas levan tempo a crear deseños deste tipo. Moitos deles bastante máis sinxelos que o encabeza a entrada, sen que por iso perdan forza e orixinalidade.


Máis adiante falaremos dos caligramas, que tamén forman debuxos, mais non con letras soltas, senón con textos completos (palabras, frases, poemas...). 

De momento, unha suxestión: elaborar pinacogramas a través de robotype.net. Nesta magnífica web podemos acceder á «Gallery» para observar unha chea de debuxos xerados con tipografía e tamén crear deseños propios a través do «Composer». Por que non facer un pinacograma de Rosalía ou de Castelao? Ou por que non outro deseño de tema libre? Adiante!

26 de abr. de 2012

Karaoke Xabarín



Iván Ferreiro (unha das miñas debilidades musicais) fai con este tema, «Bocata e futbolín», unha fermosa homenaxe ao Xabarín Club. Este espazo da TVG botou a andar no mes de abril de 1994, é dicir, o noso porco bravo televisivo acaba de facerse maior de idade. Series de animación, noticias, videoclips e moitos outros contidos que engaiolaron varias xeracións de rapaces (grandes e pequenos) ata se converter en todo un fenómeno social: máis de cen mil socios (unha cuarta parte dos nenos de Galicia). 

Unha ferramenta normalizadora privilexiada que, por desgraza, desde hai un tempo se deixa esmorecer, comezando pola supresión da programación da tarde (cando os nenos e nenas ven máis televisión).

E aproveitando o videoclip, unha suxestión: «liberar» o/a cantante que levamos dentro e xogar ao karaoke. 

Este invento xaponés nace do costume de acompañar con cancións as sobremesas de todo tipo de «paparotas» (algo ao que nós tamén estamos bastante afeitos). En concreto, todo xurdiu cando o público do cantante Daisuke Inoue comezou a lle pedir insistentemente gravacións das súas cancións para poder cantalas nas festas. Inoue, ao decatarse do potencial da idea, creou e alugou as primeiras máquinas, mais nunca chegou a patentar o seu invento (na súa modestia, Inoue dicía que el non era un inventor, que só era un «home de ideas»). Hoxe, os karaokes son unha mostra máis do mundo globalizado: en todo o planeta son usados para cantar e gozar nas xoldas, para aprender idiomas ou mesmo para combater a depresión nos hospitais.

Se queredes explotar as posibilidades do karaoke con abundantes temas na nosa lingua aquí deixo unhas referencias de recursos na rede: o proxecto Galeoke, da man da asociación Trabalingua, ou as webs xabarin.org e osarquivosdameiga.com.

24 de abr. de 2012

As palabras ante o espello


A torre da derrotA (1992) é un deses libros máxicos e singulares que ben merecen un posto de honra na nosa «bibliografía ludolingüística básica». Gonzalo Navaza, do que xa presentamos o seu Elucidario, creou todo un poemario a partir da técnica do palíndromo: secuencias de palabras que se len igual de esquerda á dereita e de dereita á esquerda. 

Velaquí un deses textos (tamén con versión recitada):

O ECO NO CEO

Só luces e dagas. Na man, saga de séculoS.
¿Oes a porta etérea? Caer é teatro, paseO,
Saga de séculos. Na man, só luces e dagaS.

Eu quE
Ó saír ría sÓ,
Amo da luz azul a domA
e
O berce crebO.
Así rara risA
Acude e educA

E acaso rosa caE
Na maN

E se acaso rosa caesE,
Aire só seríA.

Como acabamos de comprobar, estes poemas non son un simple enredo lúdico e artificioso co que demostrar habilidade versificadora. Cada poema é unha fascinante peza simétrica con palabras que, reflectidas no espello, nos achegan as máis suxestivas mensaxes. En palabras de Xosé María Álvarez Cáccamo no prólogo da obra:
Navaza utilizou o molde do palíndromo como instrumento de pescuda no misterio, como vehículo incitador para a descuberta das virtualidades do idioma, como querían os do grupo Oulipo. [...] Se escoitamos a Gonzalo Navaza afirmar: «E de corpos nus un só procedE» parécenos sentir que ese verso radicalmente simétrico e revelador dunha Cosmogonía habitada xa dentro do Código antes de que o poeta tivese alcanzado a fortuna de achalo. Pero a descuberta non foi casual, senón selectiva e profundadora. Así manexado, o palíndromo non constitúe só a peza dun xogo, senón que, sen perder o seu carácter lúdico, enxeñoso, recreativo, colabora para a iluminación das zonas agachadas da vida.  
En fin, unha «simetría palindrómica» moi unida a nós, que forma parte do medio natural e do noso propio ADN.
Solucións aos xeróglifos (19-4-2012): Vinte animalo (Vinte animal o) / Nove repetidores (Nove repetido res) / Xogando (X o gando) / Eva catorce (E vaca torce)

21 de abr. de 2012

No fondo dunha sopa de letras

Que misterio se oculta no fondo dunha sopa de letras? Aquí deixo unha belísima e inquietante animación que ofrece a resposta. A peza foi creada por Simon Moreau, Joris Bacquet e Bastien Dubois, estudantes franceses de Supinfocom, unha escola de animación con sedes en Francia e na India. Conta a historia dunha nena que cae no interior dunha sopa de letras e descobre o que alí se agocha...

                                    

Despois de ver esta animación, un agradece o «poder liberador» das onomatopeas e, ademais, comprende o proverbial rexeitamento de Mafalda pola sopa.

E todo isto sérveme para conectar coas outras sopas de letras: o pasatempo. Como xa amosou Borges no marabilloso relato «El libro de arena», non hai mellor lugar para agochar unha folla ca un bosque e non hai mellor sitio para ocultar un libro ca unha biblioteca. Pois o labiríntico pasatempo da sopa (ou caldo) de letras demóstranos que non hai mellor forma de agochar palabras. De feito, todos temos deixado algunha que outra dioptría na busca das voces camufladas. En relación con isto, aquí deixo un par de enlaces de interese:

O primeiro é o da web educaplay, que permite xerar de forma gratuíta distintos pasatempos e xogos de palabras (entre eles, as sopas). 

O segundo é un recurso da veterana web galego.eu no que podemos resolver online varias sopas de letras en galego. Foi creado por Anxo González Guerra, antigo profesor meu de Bacharelato, e por Victoria Ogando Valcárcel. Convídovos a resolvelas!

Solución á ordenación das series de letras (15-4-2012): O C E T C O L H A (CHOCOLATE) / A T R U G A T R A (TARTARUGA) / H A C H E L C U M  (CHUCHAMEL) / R E R A F R I R A (ARREFRIAR)

18 de abr. de 2012

Xeróglifos [4]

Sen dúbida, o máis prolífico autor de xeróglifos e o seu o maior divulgador foi Pedro Ocón de Oro. En 1948, con só 16 anos, gañou un concurso de encrucillados convocado polo diario Madrid e ese mesmo ano comezou a crear os seus propios pasatempos. Do seu enxeño xurdiron diferentes tipos de xogos: xeróglifos, transfusións de letras, encrucillados brancos, sopas de letras... Co tempo, acabaría por fundar unha empresa dedicada á creación de pasatempos para a prensa e para editoriais. Faleceu en 1999 e hoxe as súas fillas, Chelo e Paloma, continúan o seu labor.

Mais retomemos a nosa «gramática xeroglífica». Xa vimos nunha entrada anterior que os xeróglifos máis sinxelos son os formados por un único elemento ou por varios que simplemente se xustapoñen. Agora cómpre falarmos do valor «polisémico» destes elementos, é dicir, as letras, números, palabras ou debuxos que se presentan adoitan ter varias interpretacións posibles e só unha delas é a correcta. Poñamos uns exemplos:

  
              ene / consoante / letra          dez / un o / X / número                             can / animal

Tendo en conta isto, aquí van outros catro xeróglifos. Para resolvelos, é preciso descubrir o diferente valor dese elemento común a todos eles (o debuxo da vaca). Animo!

Por que sabes que intentei que Xurxo non se desgustase?

Que alumnos van ser expulsados?

Como perdeu Xoán a súa fortuna?

Cantos anos fai mañá Eva?

Solucións aos xeróglifos (30-3-2012): Doces e té (Doce sete) / Semella barato (Semellaba rato) / De Nigrán a Lugo (Denigran alugo) / As de ouro só (Ás de ouros o)

15 de abr. de 2012

«Cifras e letras» para a sobremesa


Vaia remontada in extremis! Como acabamos de ver, esa «anestesia» supuxo o remate da estadía de 95 programas do máximo campión da versión galega de Cifras e letras: Fer (Fernando González Vázquez), profesor de autoescola de Cangas.

Postos a xogar coas palabras, non podia faltar a faceta televisiva da ludolingüística. E aí temos Cifras e letras. Cada sobremesa, milleiros de galegos (se o traballo ou a sesta o permite) enredamos a facer contas e a combinar letras co noso concurso máis veterano, que se emite desde o 2006.

Conducido por Paco Lodeiro, conta como expertos co físico Jorge Mira e coa escritora María Canosa (antes Yolanda Castaño). Trátase dunha adaptación do concurso orixinal francés Des chiffres et des lettres, que naceu aló polo 1956.

No que ás letras se refire, o xogo consiste en formar unha palabra o máis longa posible con nove letras (vogais e consoantes) proporcionadas aleatoriamente, e nun límite de 30 segundos. Cada letra da palabra formada supón un punto, e se é de 9 letras, como acabamos de ver, o premio son 18 puntos. Esta combinación de letras recorda á tecnica do anagrama, á que dedicaremos vindeiras entradas.

En fin, cal é a palabra máis longa que poderiades formar con cada unha destas series? Ollo, todas permiten facer voces de 9 letras.

O C O L A             R A

H A C H M             R I R A
Solucións á análise dos chistes de Luís Davila (12-4-2012): Prefixación (pre-parado - preparado / Homofonía (e vai - ebai/ Polisemia (segurocontrato’ - ‘dispositivo’) / Paronimia (anual - anal).

12 de abr. de 2012

O humor de Luís Davila [1]





Luís Davila publica as súas viñetas diarias no Faro de Vigo. Este humorista gráfico agasállanos cada mañá cunha ocorrente escena cómica, sempre co protagonismo da xente de a pé da súa terra natal, o Morrazo, e as súas vicisitudes cotiás: a crise económica, o desemprego, o fútbol, a terceira idade, as infraccións de tráfico, as contradicións entre modernidade e tradición... Uns personaxes e unhas situacións nas que todos nos vemos reflectidos. Podemos gozar da recompilación das súas creacións no blog O bichero ou tamén no volume impreso Jalisia Kaníbal.

Como xa vimos na entrada sobre o «Xenial Carrabouxo», un dos recursos máis frecuentes no ámbito do humor gráfico son os xogos de palabras. Os dobres sentidos que estes orixinan sempre dan pé a un sorriso.

En cada unha das catro viñetas anteriores domina un dos seguintes recursos: prefixación, homofonía, polisemia ou paronimia. Poderiades descubrir que recurso corresponde a cada unha?

Con seguridade, se vos mergullades no blog ou no libro citados, gozaredes de momentos de gran diversión e atoparedes algún outro exemplo destes recursos.
Solucións aos xeróglifos (30-3-2012): Doces e té (Doce sete) / Semella barato (Semellaba rato) / De Nigrán a Lugo (Denigran alugo) / As de ouro só (Ás de ouros o)

9 de abr. de 2012

Mastropiero e a teoría do «cantaruxeo conceptual»

Aventuraríame a definir «cantaruxar» como ‘cantar sen articular palabras, simplemente emitindo algunhas sílabas sen significado que achegan musicalidade e ritmo’. 

A literatura popular galega está inzada de fermosos e sonoros cataruxeos, case onomatopeicos: «touporroutou», «tantarantán»«trispiristrás»...

Non hai moito un amigo envioume este vídeo no que se expón a novidosa teoría do «cantaruxeo conceptual», do célebre compositor Johan Sebastian Mastropiero (léase Les Luthiers). Na súa sabedoría musical, Mastropiero sontén que o «tarareo» ou «cantaruxeo», é dicir, o canto de sílabas sen significado, é un desperdicio poético. Segundo el, o compositor debe usar as propias palabras do texto para crear o cantaruxeo, aunando así valor semántico e musicalidade. Por exemplo, na súa composición «La excursión de los amigos» temos o fragmento que di: «ya pararon para comprar queso, y ahora, pararán para pan, pararán para pan».



Coma sempre, xeniais. Unha forma humorística e musical de presentar o xogo de palabras que coñecemos simplemente como... trabalinguas. Longa vida aos Les Luthiers!!!

4 de abr. de 2012

Abracadabra! Palabras brancas para xantar!

   

Elvira Riveiro, profesora, poeta e tradutora, regalounos no ano 2008 o poemario Palabras brancas (finalista do premio Merlín). Un título para todos os públicos que entra a formar parte da nosa «bibliografía ludolingüística básica». Seguindo o espírito lúdico e creativo do grupo Oulipo, os seus 27 poemas naceron coa autolimitación de empregar unicamente a vogal «a». Unha «limitación» só formal, pois dese desafío creativo xurdiron pezas realmente expresivas e engaiolantes con todo tipo de temas: a paz, a igualdade de xénero, a ecoloxía, o amor pola lingua...  
 Ana
—Mamá, papá,
as palabras danzan?
 
—As palabras danzan
a danza das algas,
as palabras cantan
samba nas gargantas,
as palabras saltan
nas camas, tras as sabas,
as palabras van
das carballas ás sabanas,
ar nas bafaradas,
mar das balandras:
as palabras
...
As palabras mancan,
as palabras sandan.
Marabillosos textos monovocálicos, especie protexida da nosa fauna ludolingüística que merecerá vindeiras entradas. 

Elvira Riveiro é ademais autora de interesantes materiais didácticos que nos achegan ao fascinante mundo dos xogos de creación literaria.
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...