«O homem sem qualidades caça palavras»

Elida Tessler é unha artista e profesora de arte que vive e traballa en Porto Alegre (Brasil). A súa especialidade e a súa paixón é explorar o territorio das relacións entre arte, palabra e libro. 

O vídeo inicial amosa unha das súas montaxes: «O homem sem qualidades caça palavras», inaugurada en São Paulo no ano 2007 e creada a partir da novela O home sen atributos de Robert Musil. A frase do título impulsou a artista a buscar todos os adxectivos do texto: exactamente 30.301. Deles seleccionou 5.360 que, repartidos en series de 40, agochou en 134 sopas de letras (caça palavras) sobre teas de algodón. Acompañaron a montaxe tres libros: «O homem sem qualidades, mesmo», o texto orixinal de Musil cun primeiro grupo de adxectivos riscados con bolígrafo negro; «O homem sem qualidades, mesmo assim», outro exemplar do mesmo libro con máis adxectivos pintados con corrector branco; e mais «O homem sem qualidades caça palavras», un volume editado para a ocasión coas 134 sopas de letras a xeito de publicación de pasatempos.

Unha fermosa instalación que xoga coa idea da apropiación das palabras e da súa transposición a outro contexto para lles dar un novo valor, un novo alento. Algo que Elida Tessler ensaiaría de novo, como podemos ver aquí, con montaxes inspiradas en obras doutros escritores universais como James Joyce ou Marcel Proust.

Super Grammar

Cando descubrín esta web, non o puiden resistir: xa merquei un exemplar de Super Grammar, dos deseñadores e ilustradores californianos Tony Preciado e Rhode Montijo. Para os que receamos do ensino puramente gramatical da lingua, esta proposta resulta unha marabilla!

Que idea xenial! Unha aproximación atraente e visual ao estudo da gramática presentada como unha batalla interminable entre o ben e o mal, entre superheroes e superviláns. Así, os principais elementos da gramática personifícanse coa identidade ben dun superheroe, ben dun supervilán; e as súas características e funcións son transformadas en superpoderes.

Temos, daquela, o bando dos bos formado por varios grupos: 

The Amazing Eight: oito heroes que encarnan oito clases de palabras, cada un cos seus poderes. Ademais, asociados entre eles aumentan o seu potencial. Temos: The Noun (o substantivo), cuxo principal poder é cambiar de forma (pode ser calquera persoa, lugar ou cousa nunha oración); The Verb (o verbo), a líder do equipo que coa súa incrible enerxía pode darlle vida a calquera oración e expresar xa unha acción, xa un estado; The Adverb (o adverbio), unha superheroína que coa súa práctica ferramenta de modificación axuda os verbos a obter unha potencia extra...

The Super Simbols: os valentes e fiables signos de puntuación, que cos seus poderes axudan a manter claras e ben organizadas as oracións. Entre eles: The Comma (a coma), un dos membros máis útiles, versátiles e áxiles do grupo, con habilidades como axudar a facer pausas ou a separar palabras ou grupos de palabras; The Sentence Ending Team (o equipo de peche das oracións), son o punto, o signo de admiración e o de interrogación, que posúen o poder para indicar o final dunha oración, mais co engadido de expresar intención ou estado de ánimo (afirmas?, preguntas?, berras?...); The Apostrophe (o apóstrofo), con tres impresionantes poderes na gramática inglesa: o de contracción, o de omisión e o de posesión...

The Completion Team: o máis pequeno dos superequipos e posiblemente o máis importante xa que permite formar oracións fortes e completas; os seus membros, The Subject (o suxeito), co poder de expresar de quen ou de que estamos a falar, e The Predicate (o predicado), unha mestra das artes verbais que permite expresar con palabras todo tipo de declaracións acerca dos suxeitos.

E enfrontados aos grupos anteriores temos os superviláns: The Sabotage Squad, un grupo de malvados que intenta arruinar calquera palabra ou oración que poida caer nas súas mans. Algúns deles son: The Run-on Sentence (a oración interminable), que impide pechar oracións correctamente converténdoas en secuencias sen fin e sen sentido; The Sentence Fragment (o fragmento de oración), que goza buscando nas oracións baleiros (ausencia de verbo, de concordancia...) que fagan perder a súa estabilidade...

En fin, as forzas do ben e as do mal enfrontadas por dominar o universo da gramática. Unha proposta que sen dúbida fai máis lúdica e atraente a aprendizaxe dos contidos gramaticais. Quen puidera atopar algo así na nosa lingua!

O método S+7

Hoxe toca volvermos ao enxeño ludolingüístico do mestre Raymond Queneau. Como xa sabedes, o seu libro Exercicios de estilo é unha inesgotable fonte de inspiración para a creación litararia. Unha das súas propostas máis divertidas é coñecida co nome de «método S+7». Vexamos en que consiste:

Pártese dun texto calquera (un relato, un poema, a letra dunha canción…). Sinálanse todos os substantivos do texto. Logo, localízase nun bo dicionario cada un destes substantivos (S) e cámbianse polo sétimo substantivo posterior (+7). O resultado final (cos novos substantivos e cos reaxustes gramaticais precisos) é un disparatado texto cheo de comicidade.

Son posibles outras variantes co mesmo principio e igualmente divertidas: trocando os verbos (V+7), os adxectivos (A+7)...

Vexamos, por exemplo, o texto que xurdiría ao aplicar esta técnica ás primeiras liñas co relato «A lingua das bolboretas», do libro Que me queres, amor? de Manuel Rivas.

«Que hai, Pardal? Espero que este ano poidamos ver por fin a lingua das bolboretas».
O mestre agardaba desde había tempo que lle enviaran un microscopio aos da Instrucción pública. 

«Que hai, Pardal? Espero que este anovamento poidamos ver por fin a liña das bolsas».
A metafísica agardaba desde había tendal que lle enviaran un milhomes aos da Instrucción pública. 

Por certo, esta e outras técnicas literarias podedes atopalas tamén en lumenacinza.wordpress.com, un espazo virtual que semella unha desas navallas suízas multiúsos: ofrece información (sobre lingua, literatura...), asesoramento (na aprendizaxe da lingua, na mellora das técnicas de estudo, sobre problemas educativos...), servizos profesionais (redacción e elaboración de textos, corrección e tradución, busca de fontes de información...) e recursos na aprendizaxe da lingua (apuntamentos, exercicios, recursos TIC, aula virtual de apoio ao estudo...).

Case nada!

Escola Games: aprender xogando

Aprendizaxe e diversión. A fórmula perfecta para os máis cativos. E ademais con atraentes animacións e efectos sonoros. Isto é o que nos ofrece a web gratuíta de xogos educativos Escola Games. Iso si, en lingua portuguesa.

Máis de 50 xogos relacionados coas Matemáticas, coa Xeografía, coa Historia, coas Ciencias Naturais e tamén coa Lingua. E todos coas correspondentes indicacións sobre a súa aplicación didáctica.

Os xogos lingüísticos abordan un abano moi amplo de contidos: ortográficos, fonéticos, morfolóxicos, léxicos... Estes son algúns deles:

Laboratório das sílabas: xogo de alfabetización cos sons das sílabas.

Separe as sílabas: xogo de recoñecemento de sílabas que reforza a escrita correcta das palabras.

Pesca letras: xogo de formación de palabras «pescando» as súas letras.

Aprendendo o alfabeto: xogo que favorece a visualización e a memorización do alfabeto.

Sopa de letrinhas: xogo semellante ao aforcado que reforza a aprendizaxe da ortografía. 

Masculino e feminino: xogo de clasificación de palabras segundo o seu xénero.

Jogo do plural: xogo para comprobar o coñecemento da formación do plural.

Un portal brasileiro moi recomendable para achegar os nosos rapaces á familiaridade entre galego e portugués. E tamén, se o desexamos, para traballar aspectos gramaticais con gran coincidencia entre os ambos os dous idiomas. Mágoa que na rede non haxa máis sitios de noso coma este.

O gíglico de Julio Cortázar

No seu afán lúdico e creativo, a algúns escritores déuselles por inventar novos idiomas para as súas obras. E certamente as súas cabeciñas deron para moito: as linguas élficas de J. R. R. Tolkien para O hobbit (1937) e O señor dos aneis (1954); o nadsat, de Anthony Burgess para A laranxa mecánica (1962); a neolingua, de George Orwell para 1984 (1949); o cityspeak, de Philip K. Dick para Soñan os androides con ovellas eléctricas? (1968), que inspirou o filme Blade Runner; o klingon, do lingüista Marc Okrand, para a serie de televisión Star Trek (1966)...

Cada unha destas linguas de ficción pode dar para unha futura entrada no blog, mais nesta imos centrarnos no gíglico, un delicioso idioma creado por Julio Cortázar.

O que acabamos de escoitar é a voz do propio Cortázar lendo o capítulo 68 de Rayuela, obra mestra da literatura ludolingüística. Este relato, que describe un apaixonado encontro erótico, está escrito enteiramente en gíglico, unha lingua coa mesma sintaxe e morfoloxía ca o castelán, mais con importantes variacións nas palabras con significado léxico: substantivos (ofernulio, agopausa...), adxectivos (jadehollante, eterfurosa...) e verbos (tordular, entreplumar...). Con todo, o máis curioso é que o poder evocador do gíglico fai que o texto, no seu conxunto, sexa doadamente comprensible.

O mesmo sucede con estoutro vídeo no gíglico de Cortazar. Trátase dunha adaptación do relato «La inmiscusión terrupta» (que tamén recollemos despois), da obra Último round. Esta curtametraxe, rodada nos xardíns de San Carlos da Coruña, foi realizada como práctica académica de Comunicación Audiovisual (UDC) e conta coa locución da poeta Estíbaliz Espinosa.

La inmiscusión terrupta

Como no le melga nada que la contradigan, la señora Fifa se acerca a la Tota y ahí nomás le flamenca la cara de un rotundo mofo. Pero la Tota no es inane y de vuelta le arremulga tal acario en pleno tripolio que se lo ladea hasta el copo.
–¡Asquerosa! –brama la señora Fifa, tratando de sonsonarse el ayelmado tripolio que ademenos es de satén rosa. Revoleando una mazoca más bien prolapsa, contracarga a la crimea y consigue marivolarle un suño a la Tota que se desporrona en diagonía y por un momento horadra el raire con sus abroncojantes bocinomias. Por segunda vez se le arrumba un mofo sin merma a flamencarle las mecochas, pero nadie le ha desmunido el encuadre a la Tota sin tener que alanchufarse su contragofia, y así pasa que la señora Fifa contrae una plica de miercolamas a media resma y cuatro peticuras de ésas que no te dan tiempo al vocifugio, y en eso están arremulgándose de ida y de vuelta cuando se ve precivenir al doctor Feta que se inmoluye inclótumo entre las gladiofantas.
–¡Payahás, payahás! –crona el elegantiorum, sujetirando de las desmecrenzas empebufantes. No ha terminado de halar cuando ya le están manocrujiendo el fano, las colotas, el rijo enjuto y las nalcunias, mofo que arriba y suño al medio y dos miercolanas que para qué.
–¿Te das cuenta? –sinterruge la señora Fifa.
–¡El muy cornaputo! –vociflama la Tota.
Y ahí nomás se recompalmean y fraternulian como si no se hubieran estado polichantando más de cuatro cafotos en plena tetamancia; son así las tofifas y las fitotas, mejor es no terruptarlas porque te desmunen el persiglotio y se quedan tan plopas.

Que? Animádesvos a crear os vosos propios textos nesta lingua de ficción? Aquí e aquí podedes atopar algúns exemplos de creacións en «galegíglico» para vos inspirar.

Xeróglifos [8]

Velaquí unha nova entrada da nosa «Gramática xeroglífica». No capítulo anterior vimos como a solución dos xeróglifos pode vir determinada polo factor da cantidade. Hoxe analizaremos como esta solución tamén pode depender dunha cuestión de calidade.

Moitas veces son relevantes as características ou propiedades dos elementos (letras, números, figuras...) que aparecen no xeróglifo: o seu tamaño (grande, pequeno/a...), a súa forma (estreito/a, amplo/a, groso/a...), o seu estado (ben, mal, bo/a, malo/a...) ou a súa cor (branco, negro...).

Son moi diversos os recursos lingüísticos que permiten describir estas calidades dos elementos:

Adxectivos: gran/grande, pequeno, bo/a, malo/a, branco, negro, igual, diferente...
Participios: raiado, partido...
Adverbios de modo: ben, mal...

Propoño resolverdes estes catro xeróglifos tendo en conta o anterior.

Cantos parentes de Iria enfermaron?

Quen cres que gañará as próximas eleccións?

                                       

De que cor eran as camisetas daquel equipo?

De que cor dixo Luís que era o seu novo coche?

                                  

Solucións aos xeróglifos (9-6-2012): Sobre Ana, Darío (Sobre a nada, río) / No cuarto de Iria (No cuarto de i, ría) /  Sopa (Só pa) / Novenos (Nove nós).