«Il Pleut», de Apollinaire

Este vídeo é xa do ano 2008, mais dei con el hai pouco. Trátase dunha fermosa recreación en tipografía animada do caligrama «Il Pleut», de Guillaume Apollinaire, realizada polo laboratorio de deseño do Politécnico de Milán. Imaxino que, de Apollinaire ter nacido nos nosos días, sería deseñador gráfico e as súas pezas, con seguridade, videopoemas coma este, coa tipografía a moverse á vontade. 

A comezos do século pasado, en plena efervescencia do cubismo pictórico, algúns poetas decidiron cuestionar tamén as regras da súa arte verbal e facer da disposición gráfica dos textos elemento fundamental dos poemas. Debuxar con versos, como lle chamamos aquí, aproximando a poesía á pintura, facendo que o texto se transforme tamén en imaxe, ata obter un todo perfecto. Deste xeito naceu, hai xustiño 99 anos Calligrammes, a obra mestra que contén «Il Pleut».

Arriba tedes o poema orixinal e deseguido, por se non vos resulta doado de ler, o texto convencional en francés coa súa tradución ao galego.

Il pleut des voix de femmes comme si elles étaient mortes même dans le souvenir / c’est vous aussi qu’il pleut, merveilleuses rencontres de ma vie. ô gouttelettes! / et ces nuages cabrés se prennent à hennir tout un univers de villes auriculaires / écoute s’il pleut tandis que le regret et le dédain pleurent une ancienne musique / écoute tomber les liens qui te retiennent en haut et en bas

«Choven voces de mulleres coma se estivesen mortas mesmo na lembranza / chovedes tamén vós, marabillosos encontros da miña vida, ¡oh, pinguiñas! / e esas nubes empinadas póñense a rinchar todo un universo de cidades auriculares / escoita se chove mentres que a mágoa e o desdén choran unha antiga música / escoita caeren os lazos que te reteñen enriba e embaixo»

Por certo, unha curiosidade final: descubrín casualmente estes versos no poema «L‘arbre» do mesmo poemario Calligrammes de Apollinaire.

La plus grande tristesse
C’est quand tu reçus une carte postale de La Corogne

Algo así como:

«E a maior das tristuras
Sentes cando recibes unha postal da Coruña»

Se queredes coñecer a curiosa historia desa postal que lle foi enviada a Apollinaire desde A Coruña, lede este magnífico artigo de Xoán Abeleira en La opinión. 

O engado da poesía concreta

Unha espiral centrípeta que nos amosa o que hai no medio da «coisa», un eterno «renascer» circular, unhas frases que conforman a cifra de simetría máis erótica e un oco 3D. Se non vos deixan indiferentes as composicións anteriores é que estades a caer no engado ludolingüista da poesía concreta. Non hai moito dei coa fascinante web brasileira concretismo.zip.net e nela atopei estas pezas e outras moitas deste movemento poético.

A poesía concreta naceu no Brasil nos anos 50 do século pasado da man do grupo Noigandres, formado por Augusto de Campos, Haroldo de Campos e Décio Pignatari. Por suposto, tiñan o seu propio manifesto vangardista e nel se declaraban debedores de poetas como Stéphane Mallarmé, Ezra Pound, James Joyce ou Guillaume Apollinaire, entre outros.

Como bo movemento de vangarda, o concretismo busca a ruptura co anterior. Así, rexeita o verso e a sintaxe convencional e, pola contra, explota a letra como signo material, a forma plástica da palabra e a distribución espacial do texto. O seu obxectivo último é unha poesía coa maior simplicidade e o mínimo de texto (concretismo), de xeito que a propia síntese estrutura-contido é a que comunica.

As pezas concretistas conéctanse desta forma con outras manifestacións poéticas que combinan o visual co verbal: os caligramas, a poesía visual, os vídeo-poemas... Todas elas demostran ás claras a inconveniencia de buscar estremas entre as manifestacións artísticas.

Aquí vos deixo un video no que o realizador brasileiro Christian Caselli fai unha adaptación audiovisual de cinco poemas concretos do grupo Noigrandes: «Cinco», «Velocidade», «Cidade», «Pêndulo» e «O Organismo».

Búscanse novos «poetas concretos»! Ánimo!

Caligramas: debuxar con versos

En entradas anteriores observamos as posibilidades visuais da tipografía: eran os casos dos pinacogramas ou tamén das animacións coas letras en movemento. Agora, este post ímolo dedicar a unha das formas máis lúdicas e poéticas formas de debuxar: os caligramas.

Pódese definir caligrama como un poema con forma visual, é dicir, as súas palabras e os seus versos dispóñense debuxando imaxes. As súas orixes remóntanse á antigüidade, desde os poemas figurativos de Simias de Rodas no período helenístico ata os fermosos exercicios de caligrafía árabe. 

 

                  Simias de Rodas («Dobre machado»)                                                                    Caligrama árabe («León»)

Lewis Carroll (1832-1898) publicou o caligrama do rabo dun rato no capítulo III da súa fascinante Alicia no país das marabillas (1865). Con todo, o caligrama, tal como o entendemos hoxe, debémosllo ao poeta vangardista francés Guillaume Apollinaire (1880-1918). O título dunha obra súa, Calligrammes (1918), fusión dos termos caligrafía e ideograma, serviu para lle dar nome a estes poemas visuais.

       

                                                     Lewis Carroll                                                                         Guillaume Apollinaire

Diversos autores galegos aventuráronse na elaboración de caligramas: Manuel Antonio, Uxío Novoneyra, Agustín Fernández Paz, Carlos Santiago, Emma Pedreira... Nesta ligazón podes ver algúns deles. E velaí van outras mostras.

 Agustín Fernández Paz

                                         

 Emma Pedreira

Anímate a crear os teus propios caligramas. E se queres facelo coa axuda das novas tecnoloxías, nesta ligazón e nestoutra tes xeradores automáticos de caligramas.