28 de feb. de 2017

Pode unha lingüista salvar o mundo?


«Antes cría que este era o comenzo da túa historia. A memoria é unha cousa rara. Non funciona como eu cría. Estamos ligados polo tempo. Pola súa orde.
Agora non estou certa de se creo en principios e finais. Hai días que definen a túa historia máis alá da túa vida. Como o día en que chegaron.»
Con esta enigmática reflexión arrinca o filme Arrival (2016)baseado no relato curto Story of your Life de Ted Chiang. A que escoitamos é a voz en off da súa protagonista, Louise Banks, profesora universitaria de Lingüística.

Doce naves extraterrestres pairan sobre distintos puntos do noso planeta. Xorde o pánico entre a poboación xeral ante a incerteza sobre os plans dos alieníxenas de sete pés. Científicos de todos os recunchos traballan arreo para descubrir se as súas intencións son pacíficas ou bélicas. Mais só a doutora Louise Banks é quen de ir descodificando a misteriosa lingua escrita circular dos visitantes para desvelar o misterio.


E aí aparece a segunda gran protagonista da historia, a hipótese Sapir-Whorf, a teoría lingüística establecida por Edward Sapir e Benjamin Whorf nos anos 40 do século pasado segundo a cal o idioma que falamos chega a condicionar a forma en que percibimos e conceptualizamos o mundo. En Xogosdelingua xa temos presentado varios exemplos desta hipótese, mais aquí vai outro:

Os falantes de guugu yimithirr, lingua aborixe de Australia, para expresaren dirección, en lugar de sinalar sen máis «esquerda» ou «dereita», posúen un rico abano de palabras que expresan dirección ao xeito dun compás e con matices sobre posición, localización e movemento. Os estudosos sosteñen, en base a isto, que o seu sentido da orientación estaría máis desenvolvido, por exemplo, que o dos anglofalantes.

Durante varias semanas, e non sen dificultades, Louise Banks consegue dar pequenos pasos no descifrado. Cando por fin alcanza unha comprensión total da forma de comunicación dos heptápodos, todo cambia. E ata aí podo contar.

Unha marabilla este filme, de verdadeira ficción científica, que nos fala de vida alieníxena; mais, sobre todo, de nós mesmos, de como é a nosa forma de sentir e de pensar e de como esta pode chegar a variar.

Unha marabilla tamén por esta escena, ao comezo do filme, onde Louis cita con admiración a orixe da nosa lingua medieval.



E unha marabilla ademais porque, dun xeito simbólico e poético, un palíndromo vén botar luz sobre a chave para comprendelo todo: 
«— Mamá? —pregunta a filla de Louise—
— Sí?
— Por que me chamo Hannah?
— O teu nome é moi especial porque é un palíndromo. Escríbese o mesmo ao dereito e ao revés.»

24 de feb. de 2017

Bo día de Rosalía! [2]


Hoxe, 24 de febreiro, día do nacemento de Rosalía de Castro, o seus versos á rúa! No marco a campaña da AELG, RosalíaTe, desde o CEIP Montemogos (Bueu) chegounos esta experiencia coa xente nova e non tan nova «rosaliándose» e paseando os versos da nosa poeta por toda a súa vila. Máscaras e textos impresos foron as súas ferramentas. Parabéns!

Unha fermosa homenaxe a Rosalía, tan nosa e tamén tan universal. E cada vez máis, como podedes ver aquí, ou aquí ou aquí.


E un agasallo final: os irmáns Ucha (Isa, Javi e Carlos) a interpretar unha nova versión do clásico «Negra sombra» con música de Juan Montes. 



20 de feb. de 2017

O enxeño en épocas de escaseza

Grazas a Espejo lúdico descubrín a figura de Mariano Mataix Lorda, autor dunha extensa e brillante obra que recompila problemas clásicos de enxeño, anécdotas, biografías e outras curiosidades do mundo matemático: Fácil, menos fácil, difícil (1985), Problemas para no dormir (1987), El discreto encanto de las matemáticas (1988), Cajón de sastre matemático (1993)...

Para coñecerdes máis sobre este divulgador da matemática recreativa non perdades a ampla entrada que lle dedicaron no devandito blog.  

Entre toda esa información atopei un breve enigma, protagonizado polo escritor coruñés Wenceslao Fernández Flórez, que me cativou. A pesar da súa sinxeleza, combina algo de cálculo matemático, algo de razoamento lóxico e tamén un chisco de pensamento lateral. Fantástico!

Aquí volo deixo. Limiteime a traducilo.

O enxeño en épocas de escaseza 
Un dos nosos máis famosos humoristas, Wenceslao Fernández Flórez, resolveu, en tempos de falta de tabaco, como ocorreu durante a Guerra Civil española, o xeito de fumar tres cigarros dispoñendo tan só de 6 cabichas, no entendemento de que son necesarias 3 cabichas para facer un cigarro.
Como?
Mariano Mataix Lorda, Cajón de sastre matemático (1993)  

Solución ao enigma «O problema de Antía» (5-11-2016): 
Pois, como xa comentou algún amigo de Xogosdelingua, é posible en números romanos, xa que engadindo I (1) en medio de XX (20) obtemos XIX (19). 

16 de feb. de 2017

«The dancing letters»


Se cadra John Lennon, Albert Einstein, Leonardo de Vinci, Pablo Picasso ou Steve Jobs eran malos soletreando, mais todos eles compensaron iso cunha gran capacidade para ser creativos e para pensar de maneira diferente. Todos eran, ou crese que eran, disléxicos!



En verdade, a dislexia non é a incapacidade de ler. A mente disléxica funciona de xeito diferente e debe aprender tamén dunha forma distinta. A súa aprendizaxe resulta máis eficaz se é multisensorial.

Esta idea foi o xerme do libro The dancing letters, que basea a súa metodoloxía nos «pop-ups» ou ventás emerxentes. Grazas a ela, os nenos disléxicos interactúan co libro nunha experiencia visual e táctil, de xeito que poden lembrar mellor as diferenzas entre unhas grafías e outras: a distinción entre «b» e «d», entre «n» e «u»... Un grande recurso lúdico e manipulativo deseñado en Bombai (na India) pola xente de Maharashtra Dyslexia Association. A obra foi repartida de balde a nenos disléxicos, a pais e tamén a profesores da súa comunidade. 



De novo, unha proveitosa forma de empregar o divertimento e o xogo para mellorar as aprendizaxes!

12 de feb. de 2017

Brincadeiras onomásticas


Nomear é unha forma de intervir sobre a realidade. Unha das intervencións lexítimas de calquera pai ou nai é poñerlle nome á súa descendencia. Claro que sempre hai obstáculos, como os que tiveron que padecer os pais de Lela ou de Pepe. Vese que ás veces o celo dalgúns funcionarios vai máis aló do que determina o Artigo 51 da Lei de Rexistro Civil no seu apartado segundo: «non poderán impoñerse nomes contrarios a dignidade da persoa».

No seu día, os caralláns de Tempos Galegos souberon tirarlle proveito á polémica. Visitade esta ligazón e escachade co riso.

Supoño que todo é cousa de equilibrio. Pois rarezas tamén hai abondas no santoral consagrado pola tradición (Exuperancio, Caralampio, Escolástica...).

Claro que a cousa aínda se complica máis cando entra xogo a combinación de nome e apelidos: desde os Luz Cuesta Mogollón ou Grato Amor Jurado, rexistrados nun períodico de tiraxe estatal; ata a lenda urbana dun tal Óscar Allos Fortes, máis de noso.

E penso eu... Que dirían os funcionarios do Rexistro ante o caso do nome de pía Felices? Así se chama un tal Pascuas García, o protagonista do relato «Pascuas de Lurres», inserido en Xente de aquí e de acola (1971), de Álvaro Cunqueiro.
Non se non sabe si a broma foi do pai, o señor Arximiro, ou do padriño, don Pedro Pardo —que asegún il viña en liña direita do Mariscal, seu homónimo, degolado na praza de Mondoñedo—. Ao neno puxéronlle de nome Felices, e como se apelidaba Pascuas García, quedou en Felices Pascuas Garcí­a.
—Onde máis me amolaron foi no servicio. Un sarxento murciano, Jesualdo Fábregas, mandouno, aló por un vinte de decembro, a visitar a todos os outros sarxentos do reximento, e tamén ao cabo cornetas, que era un tipo pequeno e picado das vexigas.
Llegas y dices tu nombre.
Pascuas de Lurres apresentábase e decí­a:
—¡Felices Pascuas!
Muchas gracias —contestábanlle.
—Mandoume de postal por todo Gerona! E chovendo!
Pascuas de Lurres andivo toda a vida amolado coa broma de Felices Pascuas. [...]

Álvaro Cunqueiro, «Pascuas de Lurres», Xente de aquí e acolá (1971)
E non me estraña: o pobre Felices condenado a cargar ata a sepultura (nunca mellor dito) coa brincadeira onomástica argallada polo seu pai ou polo seu padriño. Quen sabe se daquela a lei permitía cambiar de nome coa maioría de idade?!

A imaxinación e o humor do mestre Cunqueiro reflíctese en todo o seu esplendor neste pequeno conto pertencente a Xente de aquí e de acola. Colección de retratos da paisanaxe máis enxebre do país deliciosamente narrados e que, na miña opinión, constitúen, xunto con Escola de menciñeiros (1960) e Os outros feirantes (1979), a mellor triloxía das nosas letras. 

Só por iso, aquí queda outro título máis para a nosa «bibliografía ludolingüística básica».

8 de feb. de 2017

O engado da letra gótica


Sabido é que o libreiro Pedro Vindel deu casualmente, aló por 1914, co pergamiño das sete cantigas de Martín Codax. Mentres folleaba un códice de Cicerón, debeu quedar pampo ao ver que o seu forro era unha lámina de pel escrita a catro columnas con texto e partituras, e co nome do xograr Martín Codax no encabezado. Ao parecer, Vindel, experto en libros antigos, deduciu a antigüidade daquelas cantigas ao reparar na súa pulcra escrita gótica, un tipo de letra propio dos copistas de finais do século XIII e comezos do XIV.

Estas letras góticas aínda hoxe seguen a estar entre as favoritas dos afeccionados á caligrafía e ao lettering. Trazos finos, trazos grosos, ángulos, adornos... Para deseñalas adoitan usarse os chamados «parallel pens».



Ou, como vemos deseguido, un simple lapis de carpinteiro.



Unha acnédota curiosa conta que algún escriba medieval de mala uva, para demostrar que a letra gótica, máis alá da súa beleza, podía ser fatigosa de ler, inventou a seguinte frase-brincadeira en latín.


Ao estaren escritos estes caracteres góticos sen puntos sobre os «i» e con «v» escrito como «u», o enunciado convértese nun enigma de primeira clase.

A frase latina seica di: Mimi numinum niuium minimi munium nimio uini muniminum imminui uiui mínimo uolunt. Iso si, eu renuncio a intentar a tradución, o meu latín non dá para tanto. Alguén se anima?

4 de feb. de 2017

Non apto para sesquipedalofóbicos


Ollo! O comentario de hoxe non é apto para quen padeza hipopotomonstrosesquipedaliofobia. Quedades advertidos!

Mais de pouco serve o aviso de descoñecerdes o significado do «palabro». Aí vai a explicación por vía etimolóxica: «hipopoto-» (‘grande’) «-monstro-» (‘monstroso’) «-sesquipedalio-» (do latin «sesquipedalia», de «sesqui-» ‘unha vez e media’ e «-ped» ‘pé’, é dicir, ‘palabra grande’) e «-phobia» (‘medo’). Gran sentido do humor o do carallán que lle puxo un nome de 33 letras a este ‘medo irracional ás palabras longas’.

Máis alá da brincadeira, a designación técnica deste padecemento é megalologofobia ou sesquipedalofobia, trabalinguas moito máis «asequibles». Unha fobia que describe o temor que se sente ao ter que pronunciar, nalgunha conversa ou fronte a un público, palabras longas e pouco frecuentes. Trátase dun trastorno causado polo medo ao ridículo ou a ser considerado pouco culto ou pouco intelixente. Decote esta fobia, polo que se ve, vén acompañada de timidez social.

O caso é que por aquí xa teñen pasado palabras ben longas: unhas de orixe literaria, outras científica... Aínda que o galego non ten a facilidade doutras linguas para formar esas palabras de extensión desmesurada, hai pouco dei cun interesante artigo do Portal das Palabras que nos fala dalgunhas verbas de noso dignas campioas do sesquipedalismo galaico: 
esternocleidomastoideo (22 letras)
preterintencionalidade (22 letras)
contrarrevolucionario (21 letras)
electroencefalografía (21 letras)
extraterritorialidade (21 letras)
magnetohidrodinámica (20 letras)
otorrinolaringoloxía (20 letras) 
Sen termos en conta todas as posibles ampliacións mediante sufixos (electroencefalografista ou contrarrevolucionariamente), estas son as xigantes recoñecidas polo noso dicionario oficial da Real Academia Galega. Déixovos coa ligazón, non perdades detalle!
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...