O retrato superior é de Su Hui, talentosa poeta chinesa do século IV coñecida polo nome de cortesia de Ruolan («como unha orquídea»).
Grazas a Miro Villar e a Cibrán Arxibai souben desta muller e do seu incrible poema palindrómico coñecido como o Xuanji Tu. Trátase dun enxeñoso conxunto de 841 caracteres distribuídos nunha grella que pode ser lida en calquera dirección (cara a adiante e cara a atrás; en vertical, horizontal ou diagonal). Nesta xoia da combinatoria é posible ler, ao parecer, 2848 posibles poemas diferentes.
Su Hui, empregou fíos de seda de cinco cores e dividiu o poema nunha especie de áreas. Cada unha delas posúe un conxunto específico de regras que indican como debe ser lido o texto.
Para saberdes máis sobre este prodixioso poema (a historia de amor que leva asociada, algunha proposta de tradución...), recoméndovos este artigo de mujeresconciencia, escrito por Marta Macho Stadler profesora do Departamento de Matemáticas da UPV/EHU.
Tanto ten, son as letras a enredar cos números ou os números a enredar coas letras. O caso é que isto dos acrósticos numéricos pareceume un pasatempo caralludo. Xa sabedes, un deses orixinais enredos que mesturan xogo verbal e matemático tan do gusto de Xogosdelingua.
Dei con eles de paseo polas vellas entradas de Espejo lúdico. Polo visto son creación de Jaime Poniachik, matemático e divulgador uruguaio, creador de xogos de enxeño, de matemáticas e de ludolingüística, falecido no 2011. O mecanismo é ben sinxelo: os números que aparecen horizontalmente deben sumar o mesmo número que forman en vertical a xeito de acróstico. Así, como vemos arriba, d[o]us, u[n], [c]inco e tr[e]s suman once e tamén revelan este número combinando as súas letras.
O acróstico numérico superior é a versión galega do que aparecía no blog arxentino. Xoguei un anaco a crear outros e xurdiron estes dous. Seguro que a vós tamén vos saen uns cantos. Adiante!
Estreamos o 2018 co Dobble, o último un xogo de mesa que caeu nas miñas mans. Botamos na casa un par de partidas e xa quedamos enganchados. Un xogo simple, dinámico e realmente divertido!
55 cartas redondas, con 8 imaxes en cada unha e, por incrible que pareza, só unha imaxe común entre calquera par de cartas! Aínda que a min se me escapa por completo, a fórmula matemática que o explica podedes vela aquí.
O quid do xogo é ser o primeiro ou primeira en recoñecer esa figura común. A partir dese mecanismo básico, as instrucións propoñen cinco modalidades (ou minixogos) diferentes: «A torre infernal», «O foxo», «A pataca quente», «A por todas» e «O regalo envelenado». Aquí vos deixo un vídeo en portugués que explica cada modalidade na súa versión do xogo.
Cada vez que se descubre esa figura repetida en dúas cartas, hai que nomeala en voz alta. O xogo convértese así nun bo recurso para practicar oralmente vocabulario, e en especial a corrección de castelanismos, pois a maioría dos 58 elementos que entran en xogo teñen nomes diferentes ao castelán: tartaruga, folla, golfiño, reloxo, candea, xeo, caveira, áncora, tesoiras, can, chave, lóstrego, lentes, trevo, paxaro, lapis, queixo, mazá, chamas, dinosauro, lume, árbore, lúa, cadeado...
Se queredes ampliar o abano de vocabulario, podedes acudir a algunhas variantes do xogo que se atopan na rede.
Quen busque un bo agasallo para xogar en familia (ou mesmo nas aulas), Dobble é unha boa opción. Perfecto para unha diversión trepidante poñendo a proba a agudeza visual, a capacidade de concentración, a rapidez de reflexos e... o vocabulario. Mesmo con versión simplificada para máis pequenos.
Hai xa tempo dei en Microsiervos con esta imaxe. Palabras que crecen e decrecen penduradas en gran formato no exterior do Instituto Cervantes, en Madrid. Un enredo verbal que consiste, sen máis, en facer series de voces correctas cun número crecente (ou decrecente) de letras, de xeito que as maiores inclúen dentro delas as menores: id, vid, vivid, revivid, sobrevivid.
Este xogo de palabras lembra en parte as «bólas de neve» do grupo Oulipo. Unha «bóla de neve» é un poema cuxos versos están compostos por unha única palabra, co requisito de que cada unha teña unha letra máis cá anterior (se a serie vai en orde crecente) ou unha menos (se vai en orde de crecente). Por exemplo:
Aí está a bóla verbal rodante a medrar letra a letra pola ladeira nevada abaixo, ata onde a imaxinación nos dea. E coa bóla a se derreter, perdería unha letra en cada verso. Outro exemplo máis da produtividade das restricións destes xenios oulipenses.
Hai pouco, exercendo de arqueólogo virtual, dei cun curioso tesouro: os xeróglifos en galego de Xosé Torrente. Todos eles aloxados na súa páxina persoal de Webcindario, ese recuncho que tanto se empregou no inicio da expansión da arañeira aló polos anos 2000.
Consultando a páxina souben que Xosé Torrente é un veterano ex-traballador de Bazán en Ferrol, apaixonado pola fotografía, pola informática, pola carpintaría de ribeira e... polos xeróglifos. De feito, mesmo ofrece nesta web un programa feito por el mesmo para o deseño de xeróglifos. Mágoa que a ligazón hoxe xa non estea operativa!
Ademais dos exemplos de arriba, que convido a resolver,aquí podedes atopar un total de 100 xeróglifos. Se sodes uns «friquis» coma min destes pasatempos, aínda podedes pasar un bo tempo espremendo os miolos para dar coas solucións.
Por certo, se ademais vos gustan os números, tedes unha serie especialde xeróglifos de contido matemático. E se vos van máis as sopas de letras, tamén dispoñedesun lugar para elas naweb deste ludolingüista ferrolán.
Grazas a Espejo lúdico descubrín a figura de Mariano Mataix Lorda, autor dunha extensa e brillante obra que recompila problemas clásicos de enxeño, anécdotas, biografías e outras curiosidades do mundo matemático: Fácil, menos fácil, difícil (1985), Problemas para no dormir (1987), El discreto encanto de las matemáticas (1988), Cajón de sastre matemático (1993)...
Para coñecerdes máis sobre este divulgador da matemática recreativa non perdades a ampla entrada que lle dedicaron no devandito blog.
Entre toda esa información atopei un breve enigma, protagonizado polo escritor coruñés Wenceslao Fernández Flórez, que me cativou. A pesar da súa sinxeleza, combina algo de cálculo matemático, algo de razoamento lóxico e tamén un chisco de pensamento lateral. Fantástico!
Aquí volo deixo. Limiteime a traducilo.
O enxeño en épocas de escaseza
Un dos nosos máis famosos humoristas, Wenceslao Fernández Flórez, resolveu, en tempos de falta de tabaco, como ocorreu durante a Guerra Civil española, o xeito de fumar tres cigarros dispoñendo tan só de 6 cabichas, no entendemento de que son necesarias 3 cabichas para facer un cigarro.
Como?
Mariano Mataix Lorda, Cajón de sastre matemático (1993)
Solución ao enigma «O problema de Antía» (5-11-2016):
Pois, como xa comentou algún amigo de Xogosdelingua, é posible en números romanos, xa que engadindo I (1) en medio de XX (20) obtemos XIX (19).
Préstavos un pequeno enredo coas matemáticas como tema de fondo? Aquí queda, para acrecentar a nosa colección de enigmas.
O problema de Antía
Na clase de Matemáticas de 5º de Primaria levaban varias semanas a traballar as operacións básicas: a suma, a resta, a multiplicación e a división. De cando en vez, Mónica, a mestra, adoitaba propoñer divertidos enigmas matemáticos.
Un dos que máis lles gustou aos rapaces foi este:
«Dous pastores falaban:
—Por que non me dás unha das túas ovellas? Así teremos a mesma cantidade.
A isto o seu amigo respondeulle:
—Mellor entrégame unha das túas e así eu terei o dobre de ovellas ca ti.
Cantas ovellas tiña cada un?»
Antía, unha das alumnas que máis gozaba con eses enredos, foi a que deu a solución: un pastor tiña 5 ovellas e o outro 7.
Nada máis dar a resposta ao problema dos pastores, a pequena Antía propúxolle o seguinte enigma á súa profesora:
«Como facemos para que, engadíndolle un a vinte, nos dea dezanove?»
Mónica, a aplicada mestra, aínda está agora a darlle voltas e voltas ao breve problema da nena, completamente correcto. E ti, podes dar coa solución?
Solución ao enigma «Theodoros, o viaxeiro» (9-9-2016): Theodoros nacera no ano 2055 antes de Cristo. Visitou por fin as pirámides de Exipto 70 anos despois, no ano 1985 a. C.
Despois de bastante tempo, de novo unha canción-karaoke. Desta volta, «Os números» do libro-disco-DVD Xiqui, xoque, fiú, fiú! (2014) de María Fumaça. Despois daquel primeiro traballo do «tren máis festeiro que houbo e que nunca haberá», chegou hai un par de anos esta segunda entrega musical, mestura creacións novas e tradicionais. Un proxecto solidario co mesmo grupo de colaboradores: Uxía Senlle, Sérgio Tannus, Magín Blanco, Carlos Blanco...
«Son unha cando estou soa. Somos dous se ti estás comigo...» Así é esta deliciosa canción que fai máis doada e divertida a aprendizaxe dos números do 1 ao 10 para os máis pequenos. Igualiño que estoutras cantarelas infantís, que podemos atopar nese cofre cheo de tesouros que é Orella pendella.
Eu tiña dez canciños. Un non come nin bebe, non me quedan máis que nove. Dos nove que me quedaban, un comeu un biscoito, non me quedan máis que oito. Dos oito que me quedaban un comeu un molete, non me quedan máis que sete. Dos sete que me quedaban un levouno el rei, non me quedan máis que seis. Dos seis que me quedaban, un matouse dun brinco, non me quedan máis que cinco. Dos cinco que me quedaban un matouse dun salto, non me quedan máis que catro. Dos catro que me quedaban un tragou un bisté, non me quedan máis que tres. Dos tres que me quedaban un morreu do sol, non me quedan máis que dous. Dos dous que me quedaban, un morreu dun susto, non me queda máis que un. Este can que me quedaba matoumo un becerro, non me queda ningún “perro”.
Unha e unha, dúas; quero filloas das túas. Dúas e dúas, catro; ben postiñas no prato. Catro e catro, oito; dáme tamén biscoito. Oito e oito, dezaseis; trinta e dous pasteis. Ponos nuha bandexa e que ninguén os vexa.
ás dúas, sae o Sol, ás tres, ti ben o ves, ás catro, non sei canto, ás cinco, de viño branco faise tinto, ás seis, cantan os reis, ás sete, tira Pepe e de sete para riba, tira Pepe tira, ás oito, de pan de trigo faise biscoito, ás nove, non casa a muller sen o home, ás dez, non vai a cabra para o monte sen pés, ás once, pasa o río por debaixo da ponte, ás doce, non hai porco que non foce, ás trece non hai crego que non rece, ás catorce, ti retorce.
As estritas regras da métrica, lonxe de ser un obstáculo para os ludolingüistas, convértense no mellor estímulo da súa creatividade. Xa o vimos cos centóns de Raymond Queneau ou co anagrama de Alberto Pimenta. Agora, un novo exemplo da man de Pedro Poitevin.
Pedro Poitevin defínese así: «Lóxico dubitativo. Poeta resignado. Profesor de matemáticas en Salem State University, en Massachusetts, EUA». De novo, ludolingüística e matemáticas.
Despois de dar na rede con este autor de orixe guatemalteca, da súa obra literaria, en castelán, destaco estas dúas prodixiosas pezas palindrómicas, axustadas ao molde clásico do soneto e da décima. Quen mellor ca un matemático para medir con precisión a simetría do palíndromo!
Alba Habla Alba honda de los álamos ahora lava ese azul adagio a lisa yedra; la usa y se va, se eleva, ya no medra, ya ve un aval, se aviva, es ala. Ora, rima y ora. Lavar a lava, Alba. Ida la diva, será mar. Es río. A blasonar azul — a ese frío —, ojo, oír fe, sé aluzaranos Alba. Oír: será mar, es ávida la diabla, avalar, avalar, o ya mirar, o ala se aviva, es lava nueva, y arde mona: ya vele, es aves ya su alarde y así la oiga, da luz a ese avalar. ¡Oh! Asoma la soledad. No habla.
A mí ceda la décima ¡Ay! Ya lo sé, la sonora risa loca le doy yo, diva. Y a mí —¡se peló!— me mola, ¡ay! Ya mi sene ora perpetra ese aroma a mora. Ese arte preparo: ¡enésima y ya! ¿Aló, me mole pésima? Ya vi, doy yo de la cola —sí, raro, no sale sola—, ¿y ya a mí ceda la décima?
De todos os xeitos, recomendo lerdes devagar o seu caderno literario Perplejidades. Gozade de todo o seu espírito lúdico e creativo.
Hai pouco descubrín un interesante artigo en divulgamat.net do que xa me tardaba dar noticia. Co título de «Palabras númericas», falaba dunha serie de anuncios publicitarios en que os números eran empregados para representar letras. Lembroume en boa medida o alfabeto leed, ese curioso enredo consistente en escribir textos a base de treses, seises, ceros, setes...
Encabezando a anotación de hoxe, tedes dous deles. Son obra da axencia Noble Graphics (Bulgaria) e serviron para a campaña dos premios Effie de publicidade cun slogan cheo de forza: «Cando os números falan máis ca as palabras...», «...os números teñen a última palabra». Unha pequena obra mestra chea de elegancia na que números e símbolos, despoxados do seu valor matemático, só posúen valor visual. Verdadeira tipografía.
A cousa non quedaba aí. Outra campaña recollida no artigo é a que versionaba o logotipo de The Economist ben a través de números, ben a través símbolos matemáticos. De novo un deseño sinxelo e atraente.
Outra das mostras de palabras numéricas era esta serie de carteis cos que o Royal Bank do Canadá promocionaba os seus plans de pensións. O lema da campaña da axencia BBDO de Toronto: «A súa xubilación é máis ca números». E os números, de diferentes fontes, formaban palabras asociadas á calidade de vida: «saúde», «familia», «viaxe»...
E estoutra serie, deseñada pola axencia de publicidade Y&R Dubai para o banco Mashreq, contaba cun slogan moi semellante: «Vemos máis ca números». Unha idea fermosa esa do banco que lles ofrece aos seus clientes «seguridade», «soños»... máis alá das simples cifras. Que boíños os bancos!
En 1990, na súa obra Obra Quase Incompleta, o poeta portuense Alberto Pimenta publicaba o poema «Metástase I». Nel, o soneto de Camões «Transforma-se o amador na cousa amada» era transformado verso a verso nun novo texto, mediante o procedemento do anagrama, é dicir, mediante a permutación das letras.
Así, o primeiro verso:
Transforma-se o amador na cousa amada
Pasou a ser:
Ousa a forma cantor! Mas se da namorada
Curiosamente, no derradeiro verso, sobráronlle as letras L e C, que se converteron na sinatura de Luís de Camões.
Aquí tedes as dúas pezas:
Camões - Soneto 96 Transforma-se o amador na cousa amada, Por virtude do muito imaginar; Não tenho, logo, mais que desejar, Pois em mi[m] tenho a parte desejada. Se nela est· minha alma transformada, Que mais deseja o corpo de alcançar? Em si somente pode descansar, Pois consigo tal alma est· liada. Mas esta linda e pura semidéia, Que, como o acidente em seu sujeito, Assi[m] coa alma minha se conforma, Est· no pensamento como idéia; [E] o vivo e puro amor de que sou feito Como a matéria simples busca a forma.
Alberto Pimenta [Camões por interposta pessoa] Ousa a forma cantor! Mas se da namorada Nua d´imagem, tido rio por vir tu Não tens, oh joga, sem que ide Ia e mente passem, admito, d´harpejo, Nada, terno mar, falsamente ilhas. Amas Desejando amor que cale cio, parcas Rimas, e os desencantos pedem Odi et amo, caos, sigla. Ali plantas Setas em idÈia, ainda mel, puras, Semente que caÌdo sujeito como eu, A lama minha informam. Com acessos Te penso e cato o mÌnimo. Se nada Muda, vê que frio e pó e riso e voto ou Ímpio amor mata o ser e busca famas.
L. C.
Souben deste exemplo de «literatura lúdica» grazas a Carta Xeométrica. Alí, o amigo Cibrán fala tamén do artigo «Camões, Pimenta and the improbable sonnet», que dous profesores da Universidade de Coimbra, Carlota Simões e Nuno Coelho, publicaron recentemente na revista de matemática recreativa Ludus. Nese traballo estúdase, desde o punto de vista matemático, a transformación que o poeta Pimenta realiza co soneto de Camões. En concreto, o número de posibilidades distintas de construción dun novo verso mediante permutacións das letras do orixinal. Unha abraiante conxunción de literatura e matemáticas!
Os que me coñecen saben da miña predilección polos enigmas de calquera tipo: lingüísticos, lóxico-matemáticos, de pensamento lateral... Unha afección que me levou a recompilar algúns destes relatos en dous volumes (Esfinxe e Sherezade), marabillosamente editados polos amigos de TresCtres.
Outros enigmas tiven a sorte de publicalos durante un tempo nos primeiros números de Sermos Galiza. Pezas de distinta procedencia ás que fun dando forma para unha sección fixa de pasatempos.
Dous anos despois, pensei que sería boa idea desempoar aqueles enigmas esquecidos na gabeta virtual do meu portátil e crear unha sección para eles aquí, en Xogosdelingua.
Aí vai o primeiro. Agardo que vos guste o pasatempo. Só hai que espremer un chisco os miolos!
Alicia no Bosque do Esquecemento (1)
No libro Alicia do outro lado do espello de Lewis Carroll (pseudónimo do profesor de Lóxica e Matemáticas Charles Ludwige Dodgson), a súa protagonista tivo que adentrarse nun tenebroso bosque, chamado o Bosque do Esquecemento, un lugar no que un podía esquecer o seu propio nome e, por suposto, tamén o día da semana en que estaba.
Velaquí un divertido enredo lóxico que nunca chegou a ser incluído nese capítulo da fascinante obra de Carroll.
Cando dous extraños animais habitantes do Bosque do Esquecemento, un león e un unicornio, se atoparon con Alicia, quixeron darlle algunha pista para saber o día en que se atopaba.
O león mentía os luns, os martes e os mércores, e dicía a verdade os outros días da semana.
O unicornio mentía os xoves, os venres e os sábados, e dicía a verdade os restantes días da semana.
Os dous faláronlle así á rapaza:
—Onte foi un dos días en que me tocaba mentir —dixo o león.
—Onte tamén foi un dos días en que me tocaba mentir a min —engadiu o unicornio.
A aguda Alicia non tardou moito en deducir, a partir destes comentarios, que día da semana era.
Cal era esa día?
(1) Adaptado de ¿Cómo se llama este libro?, Raymond Smullyan
No campanario da igrexa de Eiranova acaban de instalar un novo reloxo. Van soando as badaladas que deben anunciar as doce da noite: unha, dúas, tres... Entón sucede algo extraordinario: soan dez, once, doce... e trece!
Un grupo de cinco rapaces curiosos son os únicos decididos a aclarar algo tan estraño. Pescudarán ata encontrar a explicación. Para conseguilo, deben ir resolvendo, unha a unha, as pistas que un misterioso personaxe lles vai presentando en forma de xogos de enxeño e mensaxes cifradas.
Aquí tedes unha delas, baseada na técnica da superposición.
O señor William Legrand é quen de atopar o fabuloso tesouro do capitán Kidd, pirata estarrecedor, grazas a que descifrou un complexo criptograma.
Aplicando o método de «análise de frecuencias» das letras (neste caso, do inglés), o protagonista consegue revelar a mensaxe cifrada.
Dúas obras coa mesma esencia: o pracer e a emoción que lle produce ao lector/a seguir en primeira persoa o desenvolvemento das pescudas, a resolución dos problemas, mediante o xogo dedutivo e de lóxica.
Se non as lestes aínda, a por elas! Outros dous títulos imprescindibles na nosa «bibliografía ludolingüística básica».
Algúns comentarios nunca serán abondo agradecidos. Neste caso, o de Cibrán, a cabeciña detrás de cartaxeométrica. Por el souben da existencia do II Concurso de Esopías convocado pola asociación Agapema e pola Fundación Barrie a través do seu mateblog.
Unha esopía (anagrama de poesía) é o nome dado a un deses textos (relato, comentario, poema...) dos que falamos na entrada anterior: un enunciado onde cada palabra leva un número de letras igual ás sucesivas cifras do número π. Aquí podedes conxultar as bases do concurso e aquí podedes ler (e votar) unha chea de esopías xa presentadas ao certame. Hai categorías para todas as idades e o prazo está aberto ata o vindeiro 22 de abril.
Adiante amantes da literatura de espírito lúdico e matemático!
Nas miñas viaxes pola arañeira á procura de valiosos achados ludolingüísticos dei cunha curiosa entrada en microsiervos. Daba conta do primeiro Concurso de Relatos Mnemónicos de π. Un certame literario cun requisito básico: cada microrrelato debía formarse cunha secuencia de palabras cuxo número de letras fose determinado polas primeiras vinte cifras do número pi.
3,1415926535897932384
Isto é, a primeira palabra tería 3 letras, a segunda 1, a terceira 4, a cuarta 1... e así ata completar, se é posible, as vinte primeras cifras desa célebre constante matemática.
Os organizadores difundiron este texto como exemplo de tan peculiar norma:
«Oía a Sara y Julia conversar de camino hacia sus casas. Mientras observaba entendí, conmovida, que al fin lograban amar».
Foi a Universidade de Alcacante a promotora desta iniciativa, que ademais contaba cun lema magnífico: «A matemática é a poesía da ciencia». Fermoso!
Eu aventuro este inicio para algún outro microrrelato en galego:
«Viu o lobo e fuxiu. Escoitaba as poutas...»
Queredes continualo? Ou preferides crear algún outro desde o comezo?
É curioso como traballa o cerebro. Durante o proceso da lectura, o noso hemisferio esquerdo analiza e le as letras (que forman palabras) mentres que o dereito ve o conxunto das letras (as palabras) como unha imaxe visual. Mais ambos os dous hemisferios colaboran constantemente entre eles.
Os científicos conseguiron demostrar que os cerebros dos lectores con certo nivel de experiencia e de destreza, cando se poñen a ler, non activan tanto o hemisferio esquerdo (máis lóxico), senón que, para aforrar tempo e esforzo, se apoian máis na aparencia da palabra e no seu contexto, é dicir, no hemisferio dereito (máis visual). Así, cando lemos metaitámcas, o noso cerebro activa automaticamente o concepto abstracto matemáticas.
De aorcdo con itso, non ipomtra en que odren etsaen as lrteas dhuna plrabaa, a úncio iprotmatne é que a piremria e útmlia lrteas eteasn na pisocóin cocrrtea. Andía que o rseto sxea un ttaol baullro, a lceruta pdoe farcese sen pobrlmea.
O deseñador Manuel Viqueira creou esta cabeceira para o novo programa Verbas van, substituto do veterano Cifras e Letras na grella da TVG. Despois dunha andaina de máis de sete anos, o pasado luns 1 de abril o antigo concurso deu paso a esta nova versión que, no esencial, segue a mesma estrutura: dous concursantes compiten por un premio en metálico e polo dereito a regresar un novo día, dous expertos colaboradores (Jorge Mira e María Canosa) ofrecen e comentan as solucións ás probas e, finalmente, un presentador (Paco Lodeiro) conduce, cunha chea de retranca, o programa.
Con todo, si hai algunhas novidades nas súas probas:
O concursante novo escolle entre dúas palabras
propostas polo presentador, determinando así o contido das
preguntas. Cada un afronta cinco probas seguidas: formar, a xeito de anagrama, tres
palabras (de 7, 8 e 9 letras) relacionadas co tema do día,
unha pregunta de Ciencias e unha batería de cálculos numéricos.
Despois destas quendas individuais, ambos os dous concursantes enfróntanse
no «Man a Man», onde é crucial a rapidez ao activar o pulsador. Esta
fase consta de dúas probas: unha de Letras, «Verba vén»; e outra de
Ciencias, «Botacontas».
Deseguido, chega o panel final, «Chegar e
Encher», onde cada concursante debe resolver a súa columna de seis
palabras, das que aparecerán as dúas primeiras letras, tras escoitar as
correspondentes definicións. Esta proba final é decisiva xa que a puntuación que se pode obter é moito maior ca
nas dúas primeiras fases. O concursante que consiga sumar máis puntos en
total obterá 500 € e a permanencia no concurso.
En fin, un novo espazo que busca seguir o ronsel de éxito de Cifras e letras poñendo a proba o noso enxeño e o noso coñecemento da lingua.
A conta do «dedo» de Bárcenas, lembrei unha curiosa anécdota sobre un acróstico que tamén exemplifica a vulgaridade na política. Iso si, con algo máis de «estilo».
O gobernador republicano de California e arquetípico «tipo duro» de filmes de acción, Arnold Schwarzenegger, tiña no congresista demócrata Tom Ammiano un dos seus máis acérrimos adversarios políticos. Aínda que a súa rivalidade xa viña de lonxe, no mes de outubro do 2009 o enfrontamento entre eles era total por mor do veto do gobernador Schwarzenegger a un proxecto lexislativo, impulsado por Ammiano, que ía converter unha área portuaria de San Francisco en zona residencial.
O caso é que ese mes ambos os dous persoeiros coincidiron nun acto público. Ammiano non tardou en lle berrar a Schwarzenegger «You lie!» («Mentes!») e acabou despedíndose del cun explícito «Kiss my gay ass» («Bica o meu traseiro gay»).
Só catro días despois, o gobernador-estrela ofreceulle ao seu rival as razóns do seu veto nunha carta oficial perfectamente redactada.
Como vemos, a misiva contiña un «agasallo», unha mensaxe críptica e tamén dabondo ofensiva: o acróstico «Fuck you!» («Fódete!»), formado coas iniciais das liñas de cada parágrafo. «A rañala, raparigo!», faltoulle engadir como posdata a Arnold «Terminator».
A polémica foi amplamente tratada nos medios estadounidenses. Nela interviron políticos, xornalistas, activistas de movementos civís e mesmo matemáticos. Algúns expertos calcularon as diferentes combinacións de letras iniciais e estimaron que as posibilidades de que o acróstico xurdise de forma casual eran dunha entre dous mil millóns. Iso si, nin me atrevo a pescudar como chegaron a ese resultado. As miñas matemáticas non dan para tanto!
Pouco máis que engadir á presentación deste volume singular: Cien mil millones de poemas (2011). Unha homenaxe en lingua castelá á obra Cent mille milliards de poèmes (1961) do xenial Raimond Queneau, mestre do grupo Oulipo. Igual ca no orixinal francés, os dez sonetos base que o forman posúen idéntico esquema métrico (medida, rima...). Como resultado, calquera primeiro verso dun dos poemas pode ser combinado con calquera segundo verso dos outros nove, e así sucesivamente cos catorce versos dos sonetos. E de aí xorde o título da obra: cun sinxelo cálculo matemático (máis sinxelo con calculadora, claro) vemos que as combinacións posibles son 1014, potencia que ten como resultado eses «cen mil millóns», case nada!
Iso si, este tipo de poemas xa existían na antigüidade clásica, co nome de centóns (do grego kentron, ‘peza de roupa feita con anacos e mendos tomados doutras’). Algo que sempre acabo asociando, salvando as distancias, ao vello soño do doutor Frankenstein: crear un corpo con nova vida a partir da unión de distintas partes de cadáveres diseccionados.
Se podedes facervos co libro, ánimo e a idear novos sonetos en castelán á vontade. E se o que vos gusta é fedellar on line, visitade esta ligazón para compoñerdes sonetos cos textos orixinais en francés da obra de Raymond Queneau (con tradución tamén ao inglés).
Pola rede circulan exemplos, coma este ou estoutro, de centóns galegos feitos con versos tomados de aquí e de acolá. Quen se anima a escribir novos «poemas-frankenstein» en lingua galega?
Durante a Segunda Guerra Mundial, a comezos do 1945, o xornal británico The Daily Telegraph organizou un concurso de encrucillados. Reunidos os participantes, competiron por resolver un destes pasatempos en menos de 12 minutos. O gañador foi un tal F. H. W. Hawes, que o deu rematado en menos de 8 minutos.
Ao pouco, Hawes foi abordado por uns descoñecidos. Estes explicáronlle que o concurso non fora máis ca un test de recrutamento do Bletchley Park, organismo dedicado a descifrar os códigos secretos alemáns. Hawes e outros participantes no concurso acababan de ser seleccionados para se sumaren ao equipo de criptoanalistas deste centro, uns 9.000 homes e mulleres con todo tipo de destrezas intelectuais: matemáticos, lingüistas, xogadores de bridge, campións de xadrez...
O vídeo que introduce esta entrada, tomado do filme Enigma (2001), fálanos do maior reto que tiveron que superar no Bletchley Park: descifrar a máquina Enigma.
Naquel tempo, o exército alemán baseaba toda a seguridade das súas comunicacións por radio na criptografía da máquina Enigma, un dispositivo semellante a unha máquina de escribir que utilizaba unha combinación de partes eléctricas e mecánicas. A súa enxeñosa disposición de rotores e de interruptores permitía xerar ata 614.664 alfabetos diferentes. Un sistema de cifrado aparentemente inviolable. Ademais, o seu doado manexo permitía que os operadores militares puidesen codificar e descodificar mensaxes sen posuíren coñecementos criptográficos.
Por fin, despois dun arduo traballo e grazas ao labor dos espías aliados (que obtiveron unha máquina Enigma orixinal e un manual de operacións), os expertos de Bletchley Park, liderados por Alan Turing, deron deseñado un aparello que conseguiu crebar os códigos alemáns. Tratábase de Colossus, hoxe considerado o primeiro computador dixital.
Pois ben, hai uns meses puiden ver unha destas máquinas Enigma. Foi na exposición temporal QWERTYdo novo Muncyt da cidade da Coruña (que, por certo, aínda non ofrece a súa web en galego). Foi cedida polo CNI (Centro Nacional de Intelixencia) e chegou a España, segundo me dixeron, como agasallo persoal de Hitler a Franco. O caso é que alí estaba ese fascinante e histórico artefacto, cun valor hoxe duns 300.000 euros, mesturado cunhas simples máquinas de escribir antigas e sen ningunha información sobre a súa singular e abraiante historia. Unha mágoa!
Aquí vos deixo un simulador en liña da máquina Enigma co que podemos cifrar e descifrar mensaxes e un vídeo do programa divulgativo tres14 que nos conta de forma amena toda esta historia.
