30 de maio de 2012

Mastropiero e as «faltas de horticultura»

Que pode ocorrer se pronunciamos mal unha palabra ou se facemos as pausas incorrectas nunha oración? Por que cómpre usar ben nun escrito os signos de puntuación, a acentuación e as demais convencións ortográficas? Les Luthiers, os xeniais mestres do humor ludolingüista que xa nos axudaron nunha entrada anterior, demostran nesta coñecida escena a grande importancia da ortografía.


Por aí circulan ademais unha chea de anécdotas «pseudoverídicas» ;-) que nos falan da importancia dos signos de puntuación. Por exemplo:
Contan que un soldado romano, antes de partir a unha campaña militar, foi preguntarlle polo seu futuro a unha sibila (o equivalente dos nosos videntes). A súa resposta foi: IBIS REDIBIS NON MORIERIS IN BELLO. Ou o que é o mesmo: «Irás non volverás morrerás na guerra». O caso é que o romano marchou para a guerra tan desacougado como antes de consultar a sibila xa que a mensaxe tiña interpretacións opostas segundo como se puntuase: «Irás, volverás, non morrerás na guerra». / «Irás. Volverás? Non. Morrerás na guerra».
Outra coñecida anécdota é a atribuída ao emperador Carlos V, que debía asinar unha sentenza que dicía así: «Perdón imposible, que cumpra a súa condena». Pero o monarca, segundo se conta, decidiu actuar con magnanimidade e cambiar a sorte do reo puntuando doutro xeito o texto: «Perdón, imposible que cumpra a súa condena».
A última historia apócrifa é aquela que conta que o gobernante arxentino Juan Domingo Perón decidiu pechar unha agarimosa carta á súa esposa deste xeito: «Evita bicos e apertas». E o caso é que non había ningún andazo nin epidemia naqueles días. Por sorte, Eva Perón sabía da impericia ortográfica do seu cónxuxe e que este quería dicir: «Evita, bicos e apertas» (ou iso supoñía).
E para rematar, algo de traballo: Quen se anima a trocar o sentido destes enunciados modificando a súa ortografía: signos de puntuación, signos de interrogación ou admiración, acentuación gráfica...?

Non quero máis, ela si.  –  ..................................................
Apuremos ou non colleremos o tren.  –  ..................................................
Miguel chamoute, Carme.  –  ..................................................
Non podedes cazar, rapaces.  –  ..................................................
Xoán vén cedo.  –  ..................................................
Neva moito, mais iremos á montaña.  –  ..................................................
O mestre dixo: Antón é un lacazán.  –  ..................................................

28 de maio de 2012

Pasatempos para Sermos Galiza


O pasado 17 de maio todos asistimos a un esperanzador nacemento: o semanario Sermos Galiza. Esta publicación de información xeral será o complemento do diario dixital que xa leva un tempo na rede. Un proxecto xornalístico, en galego e con óptica galega, realmente imprescindible e que vén encher un baleiro que nunca debeu existir. Longa andaina!

Desde o semanario ofrecéronme a posibilidade de colaborar cunha sección de pasatempos. Nese número especial do 17 de maio, apareceron xa os primeiros xogos: un encrucillado e un enigma. O encrucillado (que terá unha periodicidade semanal) é, sen dúbida, o pasatempo ludolingüístico máis clásico e de maior aceptación popular. O enigma (que será quincenal) pode resultar menos coñecido, con todo xa ten unha gran tradición na prensa doutros lugares (Cataluña, Italia, Gran Bretaña...). Despois de veren a luz na edición en papel, procurarei ir pendurando estas colaboracións aquí, en Xogosdelingua, na sección «Pasatempos Sermos Galiza» que podedes atopar xa na barra lateral.

Mais deixemos de mirarnos o embigo. Aquí deixo, como rescurso, un enlace de galego.eu (unha web que xa visitamos nunha entrada anterior) con diversos encrucillados en galego que se poden resolver online. Son obra de Anxo González Guerra e de Victoria Ogando Valcárcel.

Accedendo a estoutra ligazón, os amigos/as dos pasatempos de máis de 16 anos teñen o tempo xustiño (ata o 31 de maio) de participar no concurso «Exercita a túa lingua: usa o galego» (convocado polo Concello de Lugo), que propón resolver unha sopa de letras e un encrucillado da autoría de Darío Xohán Cabana. Por certo, un encrucillado apaixonante que, penso, é o máis grande feito na nosa lingua.

E para rematar, a xeito de brincadeira, velaí vai un interesante vídeo publicitario brasileiro no que se dá conta dunha novidosa aplicación dos encrucillados (ou «palavras cruzadas»). Ah!... E se algunha casa comercial está interesada en repetir a experiencia, aquí me ten. ;-)

26 de maio de 2012

Robots bertsolaris

Ano tras ano, día tras día, os avances na lingüística computacional déixanme abraiado. Bancos de datos terminolóxicos, procesadores de texto, correctores ortográficos, tradutores automáticos, programas de recoñecemento e de síntese de voz... e agora a guinda: os «robots bertsolaris».

Os bertsolaris son os equivalentes dos nosos regueifeiros. A esencia común da súa arte é a disputa dialéctica a base de coplas creadas coas ferramentas do enxeño, da retranca, do dominio da palabra e da capacidade de improvisación.

Velaquí a noticia, do 18-04-2012


A información que circula pola prensa conta que os robots que competiron ese día, Galtzagorri e Tartalo, son froito das investigacións de tres grupos de traballo da UPV (Universidade do País Vasco). Case nada: instalar memorias de bertsos clásicos, buscadores semánticos, programas de creación de versos e de rimas, sintetizadores de voz... e xa temos uns verdadeiros bertsolaris robóticos.

O xogo constaba de varias probas: dadas unhas palabras, improvisar un verso; cantar un verso surrealista aleatorio ao que se debía responder; compoñer versos cun número concreto de sílabas e cunha rima determinada... Finalmente, os bertsolaris humanos resultaron vencedores, mais... por canto tempo?! Quen non lembra a derrota do campión xadrecista Garri Kasparov «a mans» do computador Deep Blue?!

Desde aquí, unha animosa suxestión para os avantaxados investigadores do Seminario de Lingüística Informatica da Universidade de Vigo: Non sería fantástico seguir o exemplo dos colegas vascos e crear robots que emulen as nosas regueifas populares ou as nosas tenzóns medievais?

Solucións aos xeróglifos (21-5-2012): Desconfío de Iria (Des con fío dei ría) / Nos ollos (Nó sol los –sol ao revés–) / Ana co seu pai (Anacos e u pa i) / Antes irei a Lugo (Ante si rei alugo)

24 de maio de 2012

O poder das palabras e das imaxes

Anthony Nold é un mozo estadounidense cun gran talento para a ilustración. Nesta web podes atopar brillantes mostras do seu traballo e, de todas elas, a que máis me fascina é a que vemos deseguido. Unha semente que xermola e medra ata se converter nun orixinal xogo de agudeza visual. O propio Nold presenta o reto ao comezo da animación: «Intenta descubir todas as palabras ocultas no debuxo». Ánimo e a exercitar a agudeza visual.



Que? Como foi a pescuda? Epic, awesome, notorious, freedom, stupid, hate... e moitas outras. E para rematar, unha lúcida cita do autor sobre o poder das palabras: Words aren´t just a bunch of letters. They are quite powerfull. Be sure to choose the ones you use carefully («As palabras non son só unha morea de letras. Elas son moi poderosas. Asegúrate de escoller as que usas con coidado»).

O vídeo anterior está elaborado, como outros de Anthony Nold, mediante stop motion, unha vella técnica de animación que logra crear ilusión de movemento mediante fotografías sucesivas de obxectos estáticos lixeiramente modificados.

Moitas escenas animadas que circulan pola rede están realizadas deste xeito, tan laborioso como efectivo. Velaquí outra mostra das posibilidades desta técnica cun fermoso vídeo do obradoiro de stop motion da aula de Plástica do IES As Barxas (Moaña) e tamén un titorial sobre como foi o proceso de creación.

21 de maio de 2012

Xeróglifos [6]


Neste novo capítulo da nosa «Gramática xeroglífica» centrarémonos nas palabras que aparecen no pasatempo e en como interpretalas. O significado destas voces ofrece a chave para darmos coa solución. Toca, daquela, falarmos das relacións semánticas

Ás veces cómpre recorrermos á sinonimia (relación entre varios significantes que coinciden nun só significado).
Sinonimia
arrendar = alugar
regalo = agasallo

Noutras ocasións intervén a hiponimia (relación entre un termo concreto con outro máis amplo que inclúe o anterior) ou a hiperonimia (relación entre un termo amplo con outro máis concreto incluído no anterior).

                                            Hiponimia                                             Hiperonimia
                                     Eume, Lérez... < río                               mes > xaneiro, febreiro...   
                                     luns, martes... < día                                      nota > dó, re...      

Se en cada caso substituímos as palabras dos xeróglifos polo sinónimo, polo hipónimo ou polo hiperónimo correcto, xa temos boa parte do camiño percorrido.

Tendo en conta o visto nesta entrada e nas anteriores, propoño «romperdes a cabeciña» con outros catro xeróglifos:

Quen cres que che roubou o anel?

Onde che deu a pelota?

Con quen foi Ana ao médico?

Vas ir agora a Sarria?

Solucións aos anagramas (17-5-2012): Virus alemán – Manuel Rivas / Arlequín ou corvo – Álvaro Cunqueiro / Salto de corsaria – Rosalía de Castro / Ser eu a morte – Teresa Moure
Solucións aos xeróglifos (2-5-2012): Atrasa (A tras a) / Debe entregalos o luns (De be entre galos o L uns) / Desconfío da noiva (Des con fío dá noiva –avión ao revés–) / Iria en Ribadavia (I ría enriba da vía)

17 de maio de 2012

Máxicos anagramas literarios



O anagrama é o xogo que consiste na transposición das letras dunha ou de varias palabras co obxectivo de formar outras diferentes. Por exemplo: carbón – branco / setenta erros – terra sen tose

A ilustración superior amosa, de forma gráfica, a formación dun dos anagramas literarios máis célebres dos últimos tempos. O antagonista de Harry Potter na súa saga é Lord Voldemort, cuxo verdadeiro nome é Tom Marvolo Riddle. O máis curioso é que este xogo anagramático debeu ser «retocado» nas diferentes traducións da novela. Como ben explican aquí, o enunciado «I am Lord Voldemort» varía en cada lingua e, daquela, tamén debía variar o nome orixinal do personaxe.
Inglés – I am Lord Voldemort – Tom Marvolo Riddle
Galego – Milord Voldemort – Tom Morlov Riddle
Castelán – Soy Lord Voldemort – Tom Sorvolo Ryddle
Francés – Je suis Voldemort – Tom Elvis Jedusor
Italiano – Son io Lord Voldemort – Tom Orvoloson Riddle
Anagramas e literatura viaxan da man desde hai moito tempo:
Disque os primeiros xogos deste tipo creounos Licofrón de Calcis, poeta e gramático de Alexandría, que lle dedicou ao rei Ptolemaios (Ptolomeo) o anagrama Apo melitos (‘que provén do mel’) e á raíña Arsinoe estoutro: Ion Eras (‘violenta de Xuno’).
O poeta surrealista francés André Breton criticou o apego aos cartos de Salvador Dalí cun corrosivo anagrama do seu nome: Ávida Dollars.
O nome de pía de Nélida Piñón, a consagrada escritora brasileira descendente de emigrantes galegos, é un anagrama do nome do seu avó Daniel.  
O poemario Seraogna (1976), de Alfonso Pexegueiro, é un anagrama que agocha o topónimo Angoares (Ponteareas), lugar natal do autor.
Valentín Paz Andrade, homenaxeado hoxe 17 de maio, fixo un fermoso agasallo a Alfonso Daniel Rodríguez Castelao creando un enxeñoso e evocador anagrama co seu nome: Estrela zodiacal, guiador noso na fe.
E a lista segue e segue.

Se vos presta xogar a facer (ou resolver) anagramas, recomendo lapis e papel. Mais, en todo caso, como axuda, aquí deixo os enlaces de tres xeradores automáticos de anagramas: un en portugués, outro en castelán e outro en inglés. Por desgraza, de haber algún en galego, descoñézoo.

E finalmente, un reto: Podedes descubrir que nomes de escritores/as galegos encerran estes catro anagramas?

Virus alemán – ........................
Arlequín ou corvo – ........................
Salto de corsaria – ........................
Ser eu a morte – ........................

15 de maio de 2012

Bieito Barreiro, un artesán «palindromeiro»


Francisco Rozados é o autor do libro de relatos Memoria de Trasdomonte (2003), todos eles ambientados nas altas terras de Trasdomonte (en Forcarei) e nas súas xentes.

Un dos contos ten o cativador título de «Soños, só somos os soños», que, ademais de bivocálico («o» aberto e «o» pechado), é palindrómico. O narrador conta, en primeira persoa, as súas vivencias de mocidade ao lado dun singular personaxe: Bieito Barreiro, un artesán do coiro case cego co que compartía súa grande afección pola literatura e polos xogos de palabras. Aquí reproduzo un fragmento:
Xa digo que nunca souben se a esa inquedanza cultural certamente insólita no rural —especie de parnaso terreal e montesío— de Trasdomonte se debía ese veleno da lideira de escribir para o que non se coñece contraveleno ningún. O caso é que Bieito foise convertendo nun mago das palabras, nunha caste de ludolingüista. [...]
Pasei incontables tardes no obradoiro de Bieito, vendo como xogaba coas palabras. Houbo un tempo no que, cada tarde que acudía, tíñame preparado un palíndroma, unha desas verbas ou frases que din o mesmo lidos do dereito ca do revés, é dicir, bicéfalos e bicaudais a un tempo. Aínda os conservo practicamente todos. Comezou con verbas únicas e con frases curtas, do tipo «abafaba», «odiamos o maído» ou «si, si, asalta Atlas a Isis», pero co tempo foise convertendo nun verdadeiro mestre, e mesmo rematou por matinar verdadeiros ensarillados fraseolóxicos. O máis longo dos que conservo é un que di: «E daba o da dama á abadesa, e abafaba, e asedaba a amada do abade». Bieito contoume que este costume que podía rematar en loucura ou en vicio —verdadeira ludopatía, pois xogar era, aínda que fose coa linguaxe e semellara san costume—, constituía para el un pasatempo cada vez maior e máis ineludible, ó xeito dos empedernidos xadrecistas, que fan oídos xordos a aquel que cría e aconsellaba que a vida era demasiado curta para dedicala ó xadrez. Tamén me transmitiu que dera nel lendo a algúns dos mestres que na literatura con maiúsculas prodigan o seu talento lúdico-literario, como os latinoamericanos Borges, Cabrera Infante ou Augusto Monterroso, este un auténtico especialista en palíndromas. Decataríame, anos máis tarde, cando xa morrera Bieito, de que no galego non tiña competencia naquel xogo. Houbo —dínolo o barcelonés Màrius Serra— escritores que facían os seus ensaios xa na antigüidade clásica, como o poeta alexandrino Sótades de Maronea, que exercitaba o palíndroma no século III antes de Cristo. Seguiunos habendo no latín, e tamén nos diversos idiomas modernos como o inglés, o francés e mailo italiano. Incluso houbo, se facemos caso de Monterroso, quen tentou o palíndroma bilingüe, é dicir, que significara unha cousa lido do dereito e outra noutro idioma, tamén coherente, lido do revés. Por suposto que houbo e hai «palindromeiros» no castelán, e mesmo no catalán. Pero non souben de ninguén que o practicase no galego, agás Bieito. Por eso a min me semellou sempre un certeiro mago das palabras.
Cheo de referencias literarias e de engaiolantes palíndromos (que evocan outra entrada anterior), este relato pasa a formar parte, con todo merecemento, da nosa «bibliografía ludolingüística básica».
Solucións á análise dos chistes de Santy Gutiérrez (12-5-2012): Frase feita (pasar revista / Eufemismo (frituriñas crioxenizadas de magro en salsa bechamel = croquetas conxeladas/ Paronimia (budista - nudista) / Paronimia (cazo ‘recipiente - ‘suborno’; enchufe ‘aparello - ‘recomendación’).

14 de maio de 2012

Unha grata sorpresa

Onte xogosdelingua recibiu unha boa noticia. Desde trafegandoronseis decidiron agasallarnos co honorífico Liebster Blog («o meu blog favorito», en alemán).


Sempre é motivo de alegría saber que as achegas dun blog «novato» coma este son ben recibidas; mais se o recoñecemento vén dunha bitácora referente que admiro e sigo con asiduidade (e que xa superou hai tempo as 5000 entradas), a satisfacción aínda é maior.


Con orgullo lucirei na barra lateral o logo deste galardón simbólico.

O Liebster Blog é unha iniciativa que xorde cun «positivo espírito viral»: os autores/as dos blogs premiados poden, se o desexan, contribuír a multiplicar a cadea de recoñecementos coas seguintes normas:
  • Copiar e pegar o premio no blog enlazándoo con aquel que cho otorgou
  • Premiar outros cinco blogs favoritos coa condición de que teñan menos de douscentos seguidores e deixarlles un comentario nas súas entradas para lles notificar que gañaron o premio.
  • Confiar en que continúen a cadea premiando á súa vez os seus cinco blogs preferidos.
Daquela, velaí van os meus cinco blogs favoritos (por orde alfabética).

aprofa.blogspot.com.es: pola súa xenerosidade en propostas, materiais, iniciativas...

ascandongasdoquirombo.wordpress.com: por compartiren esas experiencias artísticas tan fascinantes.

bemilladoiro.blogspot.com.es: polo seu compromiso de anos coa lectura e coa educación.

humorgz.blogaliza.org: polo refacho de aire fresco que nos trae o seu humor irreverente.

ollapoloburatinho.blogspot.com.es: por permitirnos descubrir tantas cousas ao outro lado do buratiño.

12 de maio de 2012

O humor de Santy Gutiérrez


Sempre que me cae nas mans o xornal gratuíto en galego De Luns a Venres, o primeiro que fago é buscar a viñeta de Santy Gutiérrez. Fascíname a calidade dos seus debuxos e o seu humor crítico e retranqueiro que non deixa «leira sen sachar»: a actualidade política, educativa, cultural, deportiva...

Santy, co que tiven a sorte de colaborar hai xa un tempo, formouse en Filoloxía Inglesa, mais desde rapaz o seu hobby foi debuxar. Unha afección da que vive profesionalmente desde hai xa dúas décadas. A versatilidade do seu lapis permítelle publicar humor gráfico en distintos xornais galegos, ilustrar para editoriais, deseñar cómic, crear animacións publicitarias...

Este bo amigo tamén preside a AGPI (Asociación Galega de Profesionais da Ilustración) e, desde hai uns anos, emprendeu a fermosa aventura de levar adiante, xunto con outros brillantes lustradores, o estudio Baobab.

As catro viñetas que encabezan a entrada, alén de xerar sorrisos, tamén encerran xogos lingüísticos. En cada unha está presente un destes recursos: frase feita, eufemismo, paronimia e polisemia. Es quen de identificalos?

Ah!, e se queres gozar do resto das pezas humorísticas de Santy Gutiérrez non tes máis que mergullarte nesta web.

9 de maio de 2012

Lombo do porco ó modo ostrogodo

Propóñovos escoitar este impagable documento sonoro (entre os minutos 6:42 - 9:57), tomado do programa «Un mundo de palabras», da Radio Galega (12 de agosto do 2006). Nel descubriremos o virtuosismo culinario do dúo Mofa e Befa.

«Lombo do porco ó modo ostrogodo, con polbo, chocos, ollomol con noz, polo, ovos, todo con mosto», unha singular receita que entra a formar parte da nosa escolma de textos monovocálicos ou, en rigor, de textos bivocálicos, xa que nel alterna «o» aberto (porco, modo, polbo...) con «o» pechado (lombo, ostrogodo, polo...).

Esta coñecida parella cómica, formada polos actores Evaristo Calvo e Víctor Mosqueira, adaptou así para o seu espectáculo Cociña para chapantes algúns textos da autoría de Alfonso Álvarez Cáccamo (publicados inicialmente na desaparecída revista satírica Xó!). Agrupadas baixo o nome de «Cociña kakofónica», estas suculentas receitas contiñan un único ingrediente vocálico: «Percebes en prebe de esqueletes de reses», «Gran asada» e a anterior «Lombo do porco...». Nalgún sitio teño lido que, por aqueles días, os cómicos decidiran encerrar a Cáccamo ata que completase este «recetario do a-e-i-o-u» coas dúas últimas achegas: «Difícil Pil-Pil» e «Ñu cru». Que explotadores!

En fin, unha nova perla para o inventario de textos con vogal única que mestura, a partes iguais, gastronomía, humor e ludolingüística.

E só para ilustrar de forma cómica e musical esta entrada, aquí deixo o videoclip do tema «Ojo con los Orozco», do músico León Gieco. Todo un friki-hit arxentino dos anos 90 co mesmo espírito monovocálico en «o». Como gozo!

6 de maio de 2012

De «quiquiriquí» a «cock-a-doodle-doo»


Orixinal animación creada polo deseñador gráfico estadounidense Gregory Stewart e composta unicamemente por onomatopeas. A onomatopea, como é sabido, é un tipo de palabra que imita sen máis os sons da vida real: o ronquido dun home, o choro dun bebé, o miañar dun gato, o traqueteo dun tren, a freada dun coche... O anterior relato animado faise así comprensible en calquera parte do mundo.

O máis curioso é que, con todo, as onomatopeas poden diferir enormemente dunha lingua a outra. Nesta curiosa web podemos ver, por exemplo, como soan as voces dos animais en diferentes idiomas (mágoa que falte o galego!). Como é posible se o seu referente, o son que imitan, é idéntico en todas partes?

Cada lingua ten o seu propio sistema fonético e morfolóxico e cada sociedade humana ten a súa propia maneira de interpretar sons similares. Ademais, unha vez fixada a onomatopea en cada pobo, esta evoluciona á par da lingua e da cultura local ao logo de miles de anos. Por todo isto, podemos entender que para os galegos o galo cante «quiquiriquí» e para os ingleses «cock-a-doodle-doo». Todo un canto á inevitable diversidade lingüística!

E para rematar, aí van un par de fragmentos de poemas clásicos das nosas letras que amosan a forza expresiva e lírica das onomatopeas.
Canción das tres cucharas (con versión musicada)
Tac, tac, tac
cuchara de pau
cunca de madeira
o meu neno
está na lareira. [...]

           Luís Pimentel 
Poema nuclear (con versión recitada)
[...] A bomba, ¡bong! A bomba co seu bombo
de setas e volutas abombadas,
aviña ven, vela ahí ven, bon amigo.
¡Estános ben! ¡Está ben! ¡Está bon!
¡¡¡Booong!!!

           Celso Emilio Ferreiro
Animádesvos a facer os vosos propios poemas con onomatopeas?
Solucións aos xeróglifos (2-5-2012): Atrasa (A tras a) / Debe entregalos o luns (De be entre galos o L uns) / Desconfío da noiva (Des con fío dá noiva –avión ao revés–) / Iria en Ribadavia (I ría enriba da vía)

2 de maio de 2012

Xeróglifos [5]

E velaquí un capítulo máis da nosa «Gramática xeroglífica». Á hora de descifrar os xeróglifos, outro factor que convén considerar é a posición dos elementos que os forman. Noutras palabras, é pertinente a relación espacial entre eses signos: un elemento pode estar sobre outro, ou baixo outro, ou con outros, ou entre outros... Estas posicións poden ser descritas por distintos procedementos gramaticais:

    Adverbios de lugar: arriba, abaixo, fóra... 
    Preposicións: ante, baixo, con, en, entre, sobre, tras, enriba de...

Por outra banda, eses elementos (letras, números, figuras...) poden aparecer en posición invertida, é dicir, poden aparecer boca a abaixo. Isto supón que na solución do xeróglifo se inclúe tamén ao revés a palabra con que designamos ese elemento (un - nu, río - oír...). Esta inversión de palabras recórdanos á técnica do palíndromo vista nunha entrada anterior.

Poñamos en práctica todo isto. Alguén se anima a resolver os seguintes xeróglifos?

Que tal funciona o teu reloxo?

Cando ten que entregar Xoán os informes?
          
Quen cres que desvelou eses segredo de Paulo?

Onde naceu Paula?

Solucións aos xeróglifos (19-4-2012): Vinte animalo (Vinte animal o) / Nove repetidores (Nove repetido res) / Xogando (X o gando) / Eva catorce (E vaca torce)
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...