A outra microtoponimia [2]

Sabía eu que acabaría aparecendo algún microtopónimo mínimo pola xeografía galega. Grazas á axuda de Cibrán, soubemos de A O, a parroquia muxiá dunha soa letra (co seu correspondente artigo). Por iso, a xeito de addenda, aquí queda este novo comentario. 

Como podemos ver nesta ligazón, A O é realmente un haxiotopónimo, isto é, un topónimo orixinado polo nome dun santo ou dunha santa. Neste caso trátase da Nosa Señora da O. Aínda que esta virxe ten dedicadas capelas por diferentes lugares de Galicia, foi no concello da Costa da Morte onde deu lugar á forma abreviada O, tamén recollida coa variante On. 

Graciñas, Cibrán, pola impagable achega! 

A outra microtoponimia [1]

Sabida é a riqueza da toponimia galega. O Nomenclátor editado pola Xunta inclúe o nome de máis de 40.000 lugares habitados, o que supón un cuarto dos de todo o Estado e máis dos que hai en todo Portugal. 

Outro dato: entre os dez topónimos máis empregados en todo o Estado, nove son galegos. O número 1 é «A igrexa», cun total de 600 lugares esparexidos por toda Galicia. O número 2 é «O Castro». O número 3 é «Vilar». E así sucesivamente con outros como «A Torre», «O Pazo», «Outeiro», «A Casanova» e «Vilanova».

Se temos en conta que, ademais dos núcleos de poboación, cada camiño, cada outeiro, cada penedo, cada regato, cada poza, adoita ter o seu propio nome, estímase que poderían chegar a rexistrarse máis de 2 millóns de microtopónimos. A maior densidade de toda Europa! Para conseguir recompilalos acábase de presentar unha nova app, dentro do proxecto Toponimízate. 

Mais desta volta, imos centrarnos noutro tipo de microtopónimos: os que posúen menos letras. Se hai un tempo dedicamos un comentario a eses nomes de lugar interminables que de cando en vez aparecen polo mundo adiante, hoxe imos cos topónimos minúsculos.

De dardes un paseo real ou virtual pola xeografía galega, non é difícil dar con localidades de só tres letras: Teo, Cee, Zas, Oia, Tui... De dúas letras xa é outro cantar. A min non me vén ningún nome á cabeza, agás algún microtopónimo introducido por artigo, como A Uz (Chantada, Lugo) ou O Az (Rodeiro, Pontevedra). E a vós?

No Estado español, ao parecer o topónimo máis breve é Ea, localidade costeira biscaína. O nome seica designa, na variedade do éuscaro desa zona, un tipo de xunco abundante no esteiro onde se sitúa a vila.

Con todo, o récord dos topónimos máis breves do mundo son dous prodixios dunha soa letra. Atopámolos nas illas Lofoten (Noruega) coa localidade chamada Å, que en noruegués quere dicir ‘regato’, e na Picardía francesa coa localidade de Y. Aí queda iso!

Palíndromos ilustrados [20]

Achégase unha boa ponte. Se cadra, é a ocasion propicia para pasar uns días a percorrer o país. O difícil, como vemos no palíndromo de hoxe, é elixir. Aquí queda o texto reversible coa súa correspondente ilustración. Que camiño coller? Cara a Melide? Cara a Serres? Cara a Ares? Resolvede vós o espiñento dilema.

Claro que, de quererdes ampliar o abano de posibilidades, podedes aproveitar tamén este singular vídeo de Carlos Meixide, 50% d’Os da Ría e campión galego (in pectore) de memorización toponímica. É posible que ao escoitalo se vos ocorran outros posibles destinos. Como diría Risco: «Ti dis: Galicia é ben pequena. Eu dígoche: Galicia é un mundo». Por topónimos que non sexa! Abadín, Abegondo, Agolada, Alfoz, Allariz... Todo un alfabeto de posibilidades! Ha, ha!

Crime en Carballork

Unha ficción audiovisual ambientada nos Concellos Unidos de Galicia, cuxa capital é Carballork e con cidades satélites como Sanchicago de Compostela, non podía tardar en aparecer por aquí, por Xogosdelingua. Trátase de Galicia Crime, webserie galega de humor policial que día a día gaña máis adeptos na arañeira e que vén de recibir, con todo merecemento, o Mestre Mateo á mellor webserie do 2016. 

Así se presentan na súa web:

Galicia Crime está ambientada nos Concellos Unidos de Galicia, unha terra que mestura bica con pancakes, muñeiras con country, o enxebre co cool. Un lugar no que calquera soño é posible, a terra das oportunidades e o marisco. 
Os Concellos Unidos son 314 microestados e unha soa constitución (chea de enmendas, iso sí). O himno nacional leva por título "Barras e Estrellas Galicias" en honor aos pais fundadores que resolveron as súas disputas bebendo cervexa nun bochinche alá polo 1906. Alí mesmo firmaron a carta magna e comezou unha época de prosperidade na que Os Concellos Unidos acabarían por converterse nunha das grandes potencias económica do mundo. 
A principal cidade dos Concellos Unidos é Carballork, considerada o centro do universo por moitos. Séguelle moi de preto Sanchicago de Compostela e Arteixas. Aínda que o Capitolio está na capital histórica dos Concellos Unidos, Porto do Whasington. Ali tamén está a Casa Branquiazulceleste, fogar e oficina do Presidente Feishow. 
As principais ameazas externas dos Concellos Unidos veñen das outra gran superpotencia mundial, Asrusias, coa que manten unha guerra fresquiña dende hai anos. A xente vive nunha aparente tranquilidade, pero calquera cousa podería desatar un conflito internacional. Neste contexto comezan as aventuras do detective Dowson e o sarxento Pillei, dous policías de Carballork que co tempo acabarán cumprindo un papel crucial no futuro dos Concellos Unidos de Galicia. Pero non adiantemos acontecementos. 

Unha parodia hilarante das series policiais de toda a vida chea de personaxes estrambóticos, situacións absurdas e... moitos xogos de palabras.

Na imaxe superior, o elenco, sorrindo para a foto: Oswaldo Digón (o detective Dowson), Pedro Brandariz (o sarxento Pillei), Pepo Suevos (o capitán Kowalsky), Lucía Veiga (a forense Andersen) e Oscar Cruz (o cadete García). Viva o noso star sistem! E aquí abaixo o capítulo 1 desta serie que non podedes perder.

Palíndromos ilustrados [9]

E como colofón ao anterior comentario, un palíndromo ilustrado que asocio a Michelle Grangaud e á súa arte anagramática. Un enunciado reversible, breve e directo, que nos fala das penalidades dos esforzados ludolingüistas.

É doado imaxinar a poeta francesa, durante a creación de Stations, sufrindo unha e outra vez na busca da combinación de letras máis acaída. Na súa transformación dos nomes das estacións do metro de París non debeu de pasar poucas fatigas! Miña pobre!

Como brincadeira, aquí deixo un incipiente mapa alternativo da xeografía galega, de colleita propia. Quen se anima a amplialo?

En fin, para quen queira crear anagramas e sufrir algo menos que Michelle Grangaud, a falta dun xerador de anagramas en galego, aquí deixo un en portugués que pode resultar ben útil. Porque sempre é bo evitar que os anagramas nos amarguen!

Tradución:
Anagramas la amargan.
Anagrams make her bitter.

«Me morías de África»

 

«Hipo y Condrias» son dous doutores, doutos en varias materias que nos explican a diferenza entre a hipocondría e o hipopótamo (supoñendo que esta diferenza exista). Departen sobre humores humanos, iniciativas iniciais e ocasos ocasionais…
O non.

Así se presenta o dúo cómico «Hipo y Condrias» na súa web. Afincados en Ermua (Biscaia), levan en activo desde o ano 2011. Nos seus espectáculos, os médicos Hipo (Markus Gimeno, que xa coñecemos como poeta palindrómico) e Condrias (Juanma Rodríguez) falan sobre enfermidades, sobre tratamentos e sobre o que faga falta, sempre co enredo coas palabras como ferramenta fundamental. Uns ludolingüistas consumados que, ao xeito doutros que xa vimos aquí ou aquí, fan exhibición da súa arte ao vivo sobre un escenario.

Deseguido, unha mostra realmente brillante: o sketch «Me morías de África», un exemplo esmendrellante do rendemento do calembur, da polisemia e da paronimia en combinación co sentido do humor e coa creatividade. E todiño sustentado sobre topónimos africanos!

Ollo! Se cadra tedes que darlle ao play dúas veces para pillar todos os xogos de palabras.

Cruciverbalismo e sesquipedalismo

O colega portugués Paulo Freixinho presentou hai uns meses no seu blog ludolingüístico unha pequena xoia do cruciverbalismo: o encrucillado coa palabra máis longa xamais incluída nun destes pasatempos. Trátase de Llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogoch, o nome da vila galesa de 58 letras da que xa falamos hai un tempo.

Iguala así o récord de Roger Squires, crucigramista de diarios británicos como The Times, The Daily Telegraph, The Guardian, Financial Times ou The Independent, que xa incluíra ese mesmo topónimo nunha das súas pezas uns anos antes.

Así explica Freixinho o poder que exerceu sobre el o sesquipedalismo.

Não resisti e criei umas Palavras Cruzadas tendo como base o nome de uma vila no País de Gales com 58 letras. Um passatempo com vários W e Y, o que obrigou a algumas palavras em inglês.

Aquí podes resolver en liña este encrucillado en portugués. E aquí tes o magnífico novo portal de Freixinho, Palavras Cruzadas.

E en galego lembra que podes poñer a proba o teu vocabulario, por exemplo, con estes encrucillados de ogalego.eu, de Anxo González Guerra e Victoria Ogando Valcárcel. 

Todos realmente recomendables.

De Neuquén a Arra

Hoxe quería falarvos desta pequena marabilla que atopei en Juegosdeingenio. Todo un logro da ludolingüística: un logotipo ambigramático para unha localidade de nome palindrómico. Foi o deseño elixido polas autoridades da cidade arxentina de Neuquén para a súa web oficial.

E a partir de Neuquén, viñéronme á cabeza algúns artigos lidos pola arañeira sobre o tema dos topónimos con forma de palíndromo. Uns minutos de navegación despois, xa rebulían os datos sobre lugares de todas as latitudes do planeta con nomes simétricos. Aí van uns cantos.

A cidade andina de Oruro (Bolivia).

A setentrional Qaanaaq (Groenlandia).

Akasaka, distrito comercial de Tokio (Xapón).

Kinikinik, unha pequena localidade na montaña de Colorado (EUA).

O pantano de Wassamassaw, o topónimo capicúa más longo do mundo, en Carolina do Sur (EUA).

A lista de localidades de nome reversible, como podedes ver aquí, é moito máis ampla: Itatí (Arxentina), Ruppur (Bangladesh), Ellemelle (Bélxica), Nerren Nerren (Australia), Assamassa (Portugal)...

E diredes: Que pasa cos topónimos galegos? Pois aínda que me custou, acabei dando cun par de localidades de noso ideais para fervorosos palindromistas: Orro, parroquia do concello de Culleredo, e Arra, aldea do concello de Sanxenxo. Polas dúas teño pasado unha chea de veces sen reparar no tesouro que encerran os seus nomes.

Axudádesme a atopar máis topónimos palindrómicos galegos? Seguro que se poden tirar outros do infindo universo dos nosos nomes de lugar. Unha ferramenta útil para pescudardes é o buscador de topónimos da Xunta de Galicia. A por eles!

Máxicos topónimos esdrúxulos

Unha vez estiven en Córgomo, gustoume o topónimo e a partir de aí, e ao decatarme das súas posibilidades musicais, eu, que son moi coleccionista, comecei a coleccionar topónimos esdrúxulos.

Xosé María Álvarez Cáccamo conta que así comezou a xestar Cántico de topónimos esdrúxulos (2010), un dos libros máis singulares das nosas letras, publicado por Espiral Maior nunha edición limitada de 100 exemplares. En todos os sentidos, unha avis rara, chea de amor pola forza sonora e visual palabras.

O volume conta con 15 poemas textuais (impresos de forma convencional) e outros 8 poemas visuais (ou caligraficos, que recordan os de Uxío Novoneyra). Todos eles ateigados dese espírito lúdico que fixo a Cáccamo enredar ata o límite:

Nos poemas os topónimos non están colocados ao chou. Utilicei modelos clásicos, rimas: hai un soneto, un romance, acrósticos, agrupo topónimos polo número de sílabas, ou os que teñen só a vocal e, ou a vocal o...

En fin, outra peza única e máxica para a nosa «bibliografía ludolingüística básica». Aquí deixo outros dous poemas visuais da obra.

E unha proposta final: quen se anima a refacer o camiño de Xosé María Álvarez Cáccamo e recompilar tamén topónimos esdrúxulos? Aí van algúns para comezar: Guísamo, Láncara, Rábade...

De «lama má» a «la mamá»

Vía Carta Xeométrica coñecín este estraño indicador que andará por algunha estrada ou camiño do concello ourensán de Baños de Molgas. Acaso algún castelanfalante bautizou así un Vilariño do lugar na honra da súa queridiña nai? Pois abofé que non: a ignorancia, o afán castelanizador e o traveso calembur obraron o milagre! De Vilariño de Lama Má (con ese má, variante de mala) pasamos a Vilariño de la Mamá (e por que non Villarito de la Mamá?).

Outra peza máis nese mosaico do disparate que é a nosa toponimia deturpada: desde o mítico Niño de la Guía (Niñodaguia) do franquismo, ao máis recente de Desván de los Monjes (Sobrado dos Monxes).

Ocorrencias que resultarían graciosas e mesmo co seu aquel ludolingüístico de non seren, trinta anos despois da aprobación da Lei de Normalización Lingüística, todo un síntoma do máis lamentable desprezo pola nosa lingua, pola nosa cultura e pola nosa identidade.

Como indican tamén no mesmo blog, a imaxe procede de Prolingua, onde dispoñemos dun mapa no que engadir máis fotodenuncias coma esta.

Parabéns por tan fabulosa iniciativa! Andaremos atentos coa cámara!

Taumatawhakatangihangakoauauotamateatu...

Taumatawhakatangihangakoauauotamateaturipukakapikimaungahoronukupokaiwhenuakitanatahu

Non, non é que puxese os dedos a pasear ao chou polo teclado. Esa morea de letras sen sentido aparente forman, segundo o famoso Libro Guiness, o topónimo máis longo do mundo. A lingua maorí é a que nos brinda este prodixio de 85 letras. Unha delicia para os amantes da toponimia e do sesquipedalismo. O termo designa un outeiro de Nova Zelandia duns 305 metros de altura e que podería traducirse así: «O cume do outeiro, onde Tamatea, o home cos xeonllos grandes, coñecido como “o devorador de terra", baixou, subiu e enguliu as montañas, mentres tocaba a frauta para a súa amada». Iso si, para evitar colapsos respiratorios, ten unha forma abreviada: Taumata.

Llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogoch

O anterior topónimo ocupa o segundo lugar nesta clasificación. É unha pequena localidade da illa de Anglesey, en Gales, máis coñecida como Llanfair PG. Unha voz céltica de 58 letras que significa algo como «Igrexa de Santa María no oco da abeleira branca preto dun turbillón rápido e a igrexa de San Tisilo preto da gruta vermella».

Chargoggagoggmanchauggagoggchaubunagungamaugg

Polo visto o anterior nome de 45 letras corresponde ao terceiro clasificado. É un lago en Webster, Massachusetts, nos Estados Unidos, tamén coñecido coñecido Lago Webster. Esta voz, orixinaria da lingua dos indios nipmuck, significa «Ingleses no territorio dos Manchaug, no lugar de pesca da fronteira».

Cousas das linguas polisintéticas, que nunha mesma palabra poden combinar un gran número de morfemas, léxicos e gramaticais, ata o punto de poder equivaler a unha longa oración do noso idioma.

O galego, lingua flexiva, non dá para estarricar e estarricar as palabras dese xeito. Con todo, aí vos vai unha proposta:

Emprendamos a procura dos nosos hipertopónimos. Cal credes que é o topónimo galego máis longo dunha soa palabra? E cal sería o máis longo formado por unha frase? Ollo! Valen os de grandes localidades ou tamén microtopónimos.

Como axuda, para quen teña tempo e ganas, aquí deixo dous buscadores de topónimos: este da Xunta de Galicia e estoutro da Universidade de Vigo.

De Gondorriño a Verín Osborne

Sempre xenial Davila! Mágoa que, a estas alturas, aos nosos cativos haberá que lles explicar onde está a graza. Que era iso das caixas? Que era iso da fusión? En fin, unha feliz ocorrencia:

Gondorriño, Cangoaña, Ponteariz...

O caso é que este cadriño de Luís Davila vén de marabilla para introducir outro caso de xogo coa toponimia galega. Hai xa uns meses, a través do blog Xavedes! (do Equipo de Dinamización da Lingua Galega do Colexio Lestonnac, de Ferrol) souben dun hashtag que por unha noite arrasou en Twitter (segundo din, mesmo chegou a ser Trending Topic estatal): #PobosGalegosFamosos. Os usuarios que participaron nel puxéronse a xogar cos nosos nomes de lugar de xeito que se convertesen en calquera outra cousa: títulos de filmes, nomes de artistas famosos, topónimos doutros países... Aí van algunhas desas divertidas creacións:

Lugo Boss, Palmeira Anderson, University of Cambre, Verín Osborne...

Un bo exemplo do rendemento lúdico da paronimia (Hugo - Lugo; Pamela - Palmeira; Cambridge - Cambre; Bertín - Verín...). 

Tócavos agora a vós xogar cos topónimos. Quen se anima a crear hilarantes creacións como as anteriores?