A obra da misteriosa Amelia

Hoxe quero a dar conta dun feito estraño, mais completamente certo.

Hai unhas semanas apareceu na miña caixa do correo un CD ao meu nome e cunha remitente feminina descoñecida (adianto só o nome de pía: Amelia). Sen máis datos, non me decidía a introducir o CD no ordenador. A curiosidade finalmente venceu a prudencia e aló foi, dereitiño á rañura do portátil. O contido era un documento en PDF nomeado Elucidario. Máis nada.

Ao abrilo, descubrín dúas pequenas marabillas: un Elucidario (ao xeito da obra maxistral de Gonzalo Navaza) e un breve poemario co título de Cada palabra.

O Elucidario (do latín elucidarĭum, ‘libro que esclarece ou explica cousas escuras o difíciles de entender’) ofrece un abano alfabético de voces raras, ocorrentes e cheas de sentido do humor. Como sucedía coa obra homónima de Navaza, a orixe formal dos termos é moi variada: o calembur, a homonimia, a adición de letras (prótese, epéntese, paragoxe), a subtracción de letras (aférese, síncope, apócope) ou os trocos na súa posición (metátese).

Cada palabra ofrece unha presa de textos dominados tamén por un vizoso espírito ludolingüístico. Pezas cheas de creatividade que enredan co monovocalismo, co calembur, coa homonimia... Unha brillante homenaxe poética ao xogo coas palabras.

Ata o de agora, non souben máis da misteriosa autora. Para que me enviou ese orixinal? Despois de dubidar que facer durante días, non se me ocorreu nada mellor que contribuír a divulgar, neste modesto blog, o seu traballo. Co teu permiso, Amelia, aquí deixo un fragmento dun poema narrativo monovocálico en «a» de Cada palabra.

«A rapaza da balada amarga»

A chaparrada marzal acalmaba, a bafarada amansaba,
aclaraba a mañá. Na praza, a algarada aplacaba:
paraban as gargalladas, as argalladas, as ñáñaras,
as chácharas. As charlatanas das patacas, das mazás,
das castañas asadas, das laranxas, das fabas, calaban
tras as canastras, canda ás calandras da fraga, á par
das ras da braña. As cámaras saltaban a garda para
gravar a rapaza avanzar cara á bancada: alta, fraca,
lanzal, abrancazada, fantasmal, cansa, afastada, sacaba
a arpa da gastada arca alaranxada para cantar ata
alagar a praza. [...]

E tamén unha breve escolma alfabética dos centos de palabras do teu Elucidario.

Agradecemento.- Antiga extensión de cultivo afectada pola crecente urbanización.
Biodesagradable.- Substancia noxenta que se descompón de maneira natural.
Cotrasinal.- Marca de roña que serve de clave de acceso a algún lugar.
Chachachá.- Terra sen a máis mínima ondulación.
Desafiador.- Persoa que vai estragando o traballo dos afiadores, o que constitúe toda unha provocación.
Errosión.- Desgaste que produce equivocarse continuamente.
Funesto.- Individuo triste e sombrizo que sempre está a falar do seu pasado.
Granada.- Antigamente, froito que se lanzaba como proxectil para protexer a Alhambra.
Hamburguesarse.- Ir comer sempre ao McDonald’s por comodidade. Os que piden Happy Meal denomínanse pequenohamburgueses.
Independentista.- Odontólogo ao que lle gusta facer as cousas ao seu xeito.
Lemos.- Comarca lucense, cuxo nome vén dado polo seu alto grao de alfabetización.
Mornografía.- Representación que busca a excitación sexual do espectador, pero que non acaba de poñelo quente de todo.
Nobelista.- Escritor que nas súas obras enreda en exceso o fío argumental.
Ontedito.- Que xa foi dito con anterioridade, concretamente o día anterior.
Polivalente.- Axente destemido, e que vale para todo.
Quinteto.- Ubre cunha mamadeira de máis. Obs. Hai tamén sextetos e septetos; para os octetos ver Ubre dobre.
Raíña.- Pequeno anfibio que goberna a poza na que reside. Obs. Distínguese por unha pequena raia no lombo.
Segmentar.- Plantar a semente na terra, pero por zonas. Obs. Esta actividade é orixe da coñecida cantiga Segmentar, segmentarei, loguiño de clarear...
Textosterona.- Hormona propia dos escritores moi virís.
Trebón.- Trono de grande qualité.
Universo.- Poema dunha soa liña.
Vehementemente.- Paixón polos adverbios.
Xaolín.- Mestre oriental apaixonado pola literatura.
Zaragoza.- Repartición de beneficios en Inditex.

Parabéns, Amelia, polos teus textos cheos de inspiración, de humor e de afán lúdico!

E para rematar, como xa fixera no seu día coa obra de Navaza, aquí deixo unha sinxela actividade. Sodes quen de definir de forma ocorrente e humorística estas voces da colleita de Amelia?

Angorafobia - Circoncisión - Embarcanción - Respirada - Sornalista

A enredar cos acrónimos

«Son Brasilego», de Sérgio Tannus, en colaboración con Uxía e Narf. Unha delicia de canción homenaxe ao achegamento cultural e aos ritmos comúns de Brasil e Galicia. Á vez, unha boa mostra do gusto por xogar coas palabras a través dos acrónimos: brasilego [brasi(leiro ga)lego].

Os acrónimos son vocábulos que xorden da fusión de partes de dúas ou máis palabras. Na súa formación interveñen, sobretodo, dous tipos de abreviación: o apócope (suprímense letras na parte final) e aférese (suprímense na parte inicial). Por exemplo: sonar [so(und) n(avigation) a(nd) r(anging)], ovni [o(bxecto) v(oador) n(on) i(dentificado)], Ingabad [In(stituto) Ga(lego de) Ba(charelato) a D(istancia)], tergal [(poliés)ter gal(o)], ofimática [ofi(cina infor)mática]...

Non hai moito, no interesante blog fragmentosgutenberg.blogspot.com dei cunha entrada sobre este tema dos acrónimos. Nela, o autor fálanos da incapacidade para crearmos nomes fermosos para comercios e empresas. Un texto lúcido e cheo de humor do que tirei este fragmento:

A ausencia de imaxinación, derivada cun escaso desenvolvemento do hemisferio cerebral dereito, relaciónase, aínda, con outras moitas manifestacións da vida moderna. A nulidade de moita xente para o humor e, mesmo, para a captación dos máis elementais dobres sentidos e xogos de palabras é algo que sempre me chamou a atención. Existe un testemuño social moi concreto desta incapacidade para o desenvolvemento, digamos, lírico das actividades humanas. Antes, os negocios tiñan nomes sonoros e suxeridores: había en Ferrol unha zapataría co fermoso nome de «La regeneración del calzado». Chamar «O velocípedo» a unha tenda de bicicletas, «Espumosos Ovidio» a unha humilde factoría de gasosas, «Elviriña» a unha pequena mercería, «La caridad» a unha panadaría, «La casa del fumador» a un estanco ou «O ben me sabe» a unha pastelaría, parécenme eleccións sublimes e cheas de amor ao oficio. Por contra, a nomeada tendencia patria ao acrónimo produce especimes espeluznantes: «Riperfer», «Macoyma», «Construgal», «Rodrifer», «Fonelec»… cantan de tal maneira aos seus correspondentes desenvolvementos léxicos («Ricardo Pérez Fernández», «Manuel Costoya y Mato» etc.), que deixan pouco espazo ao maxín. Algúns como a famosa taberna baionesa «Jakeyvi» («Jamón, Queso y Vino») son pezas xa antolóxicas. Outras como «Pavoroso» («Pavimentos Oroso», caso real) inclasificables.

Aí queda iso!

Filolorxía para dignosauros?

 

  

Proseguindo coa idea da «bibliografía ludolingüística básica» xa me tardaba darlle entrada a algunha das obras dun dos mellores ludolingüistas do país: Gonzalo Navaza. E comezarei polo seu xenial Eludicario (1999).

Nunha nota a xeito de advertencia-prólogo, o volume preséntasenos como un texto milagrosamente recuperado despois de que un desgraciado incendio destruíse case toda a edición dun suposto Diccionario ortopédico da lingua galega (Edicións do Cumio, 1996, 654 páxs.), elaborado polo tamén apócrifo Fermín Cameselle. O certo é que este dicionario paródico xa se fora publicando, por entregas, nos anos oitenta no desaparecido Diario de Galicia.

Mais abonda de leria e gocemos dalgunhas das entradas desta «rareza bibliográfica»:

Deambulir: Andar a toda velocidade sen rumbo determinado.
Dignosauro: Réptil xigantesco da era secundaria, moi estirado de pescozo.
Eucarestía:  Situación económica en que os prezos soben a toda hostia dun día para outro.
Filolorxía: Ciencia que estuda certos desmadres no uso da lingua.
Inverosimio: Mono incrible.
Orgasno: Pracer de burros (Véxase bacasnal).
Perifeira: Arredores do mercado.
Rumbiode: Corpo xeométrico do que non se sabe que forma ten, porque como sempre anda bailando non para quieto.

Esta é só unha pequena mostra do catálogo de ocorrentes e perturbadores neoloxismos do Elucidario. A maior parte deles son voces paronímicas creadas por distintos procedementos: adición de letras (no comezo de palabra [prótese], no medio [epéntese] ou ao final [paragoxe]), supresión de letras (no comezo de palabra [aférese], no medio [síncope] ou ao final [apócope]) ou trocos na súa posición [metátese].

Unha mostra da mellor «filolorxía» galega, abofé!, que ademais dá pé a activar a nosa propia creatividade. Por exemplo, como definiríades estoutras voces tomadas do Elucidario?

Tabernícola - Perceberancia - Morfeosintaxe - Cantorsionista - Repelento

Ou, se cadra, poderiades crear o voso propio «Elucidario».