Achégase unha boa ponte. Se cadra, é a ocasion propicia para pasar uns días a percorrer o país. O difícil, como vemos no palíndromo de hoxe, é elixir. Aquí queda o texto reversible coa súa correspondente ilustración. Que camiño coller? Cara a Melide? Cara a Serres? Cara a Ares? Resolvede vós o espiñento dilema.
Claro que, de quererdes ampliar o abano de posibilidades, podedes aproveitar tamén este singular vídeo de Carlos Meixide, 50% d’Os da Ría e campión galego (in pectore) de memorización toponímica. É posible que ao escoitalo se vos ocorran outros posibles destinos. Como diría Risco: «Ti dis: Galicia é ben pequena. Eu dígoche: Galicia é un mundo». Por topónimos que non sexa! Abadín, Abegondo, Agolada, Alfoz, Allariz... Todo un alfabeto de posibilidades! Ha, ha!
Un chisco de cante e baile como despedida, ata setembro. Unha peza ben alegre, composta polo «brasilego»Sérgio Tannus, que se suma ao noso karaoke: «A lenga-lenga do Xanduca». Aparecía naquel marabilloso libro-CD de Maria Fumaçado 2012.
O dicionario Infopédia define unha lenga-lenga como un «texto transmitido de geração em geração, constituído por palavras que geralmente rimam e com muitas repetições, conferindo-lhe um carácter musical que facilita a rápida memorização». Unha voz procedente do quimbundokulenga («correr»).
Polo que puiden descubrir, a parte que se asemella a un trabalinguas é unha lenga-lenga tradicional que cantan os nenos de Cabo Verde e do Brasil.
Tum-tum, piscatunga tá, piscatunga laribê, piscatungatinga, Oê beri beri beri bê, piscatunga laribê, piscatunga tá.
Aquí temos a Luís Prego, músico, investigador e membro do grupo folk Ardentía, a interpretar unha marabillosa canción, con coreografía manual incluída, coa que practicarmos os nomes dos dedos (vía Enredamos). Foi nun obradoiro do proxecto Apego, deseñado para fomentar e mellorar a transmisión do galego como lingua inicial.
Esta é a letra completa da peza, que tamén podedes atopar, xunto con outros recursos, no novo portal da Secretaría Xeral de Política Lingüística.
Pequeniño, pequeniño Onde estás? Aquí estou. Gusto en saudarte, gusto en saudarte. Xa me vou, xa me vou.
Medianiño, medianiño Onde estás? Aquí estou. Gusto en saudarte, gusto en saudarte. Xa me vou, xa me vou.
Pai de todos, pai de todos Onde estás? Aquí estou. Gusto en saudarte, gusto en saudarte. Xa me vou, xa me vou.
Furabolos, furabolos Onde estás? Aquí estou. Gusto en saudarte, gusto en saudarte. Xa me vou, xa me vou.
Matapiollos, matapiollos Onde estás? Aquí estou. Gusto en saudarte, gusto en saudarte. Xa me vou, xa me vou.
Man dereita, man esquerda Onde estás? Aquí estou. Gusto en saudarte, gusto en saudarte. Xa me vou, xa me vou.
Unha demostración, para pasmo da prexuízosa xente de Jungle Word, de que é posible cantar en galego cos nosos máis pequenos sen que lles dea unha apoplexía.
O certo é que o ocorrido con Belén Tajes non colle por sorpresa a ninguén que coñeza minimamente a situación da nosa lingua nas grandes áreas urbanas. O galego, máis unha vez (1, 2, 3, 4, 5...), sometido aos peores prexuízos da lei da xungla, a lei do máis forte (ou do máis ignorante). Realmente desolador! Por iso, grazas mil a Belén Tajes, a Luís Prego e a iniciativas como Apego.
Cirurxiáns vasculares do CHUS (Complexo Hospitalario Universitario de Santiago) acaban de poñer en marcha un novo método que axuda a planificar o tratamento endovascular dos aneurismas de aorta abdominal. O éxito da súa aplicación en Compostela fixo que centros hospitalarios de todo o mundo amosasen grande interese por incorporalo ás súas técnicas.
Para a súa doada memorización, o protocolo tomou forma de acrónimo. Así o explican en La Voz de Galicia.
As oito normas do protocolo preséntanse resumidas en forma de acrónimo. Forman a palabra Santiago. Elaborárono en inglés «para facilitar o seu uso internacionalmente». Así, o S correspóndese co inglés «size» e indica medir o aneurisma; o A con «access», para decidir se é femoral ou polo brazo; o N con «neck» (pescozo); e así ata o O final de «OK».
Deste xeito, exportamos técnicas cirúrxicas e acrónimos de noso. Un procedemento de abreviación convertido en xogo e ao que, por certo, están moi afeitos os estudantes de Medicina. Con el, memorizan criterios de diagnóstico, series de músculos, de ósos... (Criterios de diagnóstico da febre reumática: CANCER: Cardite, Artrite, Nódulos subcutáneos, Corea, ERitema marxinado. Músculos do pulgar: AFOA: Abductor, Flexor, Oponente, Aductor. Ósos do cráneo: ES PATO FEo: ESfenoides
PArietal Temporal Occipital Frontal Etmoides). Unha relación entre Medicina e Ludolingüística que dá para interesantes artigos como este.
En fin, acrónimos que salvan vidas. Ludolingüística que salva vidas.
Cada pouco tempo, como ben sabedes, en Xogosdelingua prescribimos unha pequena dose de karaoke. Poucas ferramentas máis lúdicas e entretidas para a aprendizaxe de idiomas ca o invento de Daisuke Inoue.
Ben o saben os creadores de Lyricstraining, unha web que permite, de balde, practicar varias linguas mentres vemos vídeos musicais. Os idiomas dispoñibles, polo de agora, son o inglés, o francés, o alemán, o castelán, o italiano, o neerlandés e o portugués.
O funcionamento é ben sinxelo, escóllese un videoclip e un nivel de dificultade (principiante, intermedio, avanzado ou experto). No nivel máis doado, reprodúcese o texto da canción só cuns poucos ocos en branco que o xogador debe completar. Mentres que ao elixirmos un nivel máis difícil a letra aparece cun maior porcentaxe de ocos en branco. Poténciase así tamén a capacidade de memorización.
Un xogo entretido e, asemade, de grande utilidade didáctica. Préstache intentalo, por exemplo, con «Twist and shout» de The Beatles ou con «Leãozinho» de Caetano veloso? A cantar!
Algúns comentarios nunca serán abondo agradecidos. Neste caso, o de Cibrán, a cabeciña detrás de cartaxeométrica. Por el souben da existencia do II Concurso de Esopías convocado pola asociación Agapema e pola Fundación Barrie a través do seu mateblog.
Unha esopía (anagrama de poesía) é o nome dado a un deses textos (relato, comentario, poema...) dos que falamos na entrada anterior: un enunciado onde cada palabra leva un número de letras igual ás sucesivas cifras do número π. Aquí podedes conxultar as bases do concurso e aquí podedes ler (e votar) unha chea de esopías xa presentadas ao certame. Hai categorías para todas as idades e o prazo está aberto ata o vindeiro 22 de abril.
Adiante amantes da literatura de espírito lúdico e matemático!
Nas miñas viaxes pola arañeira á procura de valiosos achados ludolingüísticos dei cunha curiosa entrada en microsiervos. Daba conta do primeiro Concurso de Relatos Mnemónicos de π. Un certame literario cun requisito básico: cada microrrelato debía formarse cunha secuencia de palabras cuxo número de letras fose determinado polas primeiras vinte cifras do número pi.
3,1415926535897932384
Isto é, a primeira palabra tería 3 letras, a segunda 1, a terceira 4, a cuarta 1... e así ata completar, se é posible, as vinte primeras cifras desa célebre constante matemática.
Os organizadores difundiron este texto como exemplo de tan peculiar norma:
«Oía a Sara y Julia conversar de camino hacia sus casas. Mientras observaba entendí, conmovida, que al fin lograban amar».
Foi a Universidade de Alcacante a promotora desta iniciativa, que ademais contaba cun lema magnífico: «A matemática é a poesía da ciencia». Fermoso!
Eu aventuro este inicio para algún outro microrrelato en galego:
«Viu o lobo e fuxiu. Escoitaba as poutas...»
Queredes continualo? Ou preferides crear algún outro desde o comezo?
Xa limos aló atrás opinións que sostiñan, non sen retranca, que os galegos tiñamos certa incapacidade para crear nomes comerciais con xeito.
Un bo nome comercial debe cumprir tres regras básicas:
Ser fácil de memorizar.
Conseguir unha boa identidade visual.
Transmitir ideas e emocións que simbolicen o que se espera da marca.
Se a isto se lle engaden unhas pingas de saber ludolingüístico, o resultado pode ser brillante. Ben o saben publicistas e deseñadores gráficos.
Calquera recurso vale: o acrónimo (por exemplo: «Eroski», combinación das voces éuscaras erosi ‘comprar’ e toki ‘lugar’, traducible como ‘lugar onde comprar’), o ambigrama (por exemplo: «oysho», a división de lenzaría do grupo Inditex)...
A foto que encabeza o comentario de hoxe amosa unha nova doa no colar das nosas fermosas marcas de empresa: «Vide, vide!», un espazo enocultural no mesmo centro de Compostela. Unha denominación de alma ludolingüística que enreda coa homonimia entre vide‘planta arbustiva que dá uvas’ e vide ‘imperativo de vir’. Un nome, en definitiva, de doada memorización, visualmente simple e que transmite á perfección a idea de convite a gozar do viño e doutros moitos praceres (gastronómicos e culturais).
Lembrades aquel fantástico xogo do Escatumbararibé? Un xogo con canción (ou unha canción con xogo) a medio camiño entre o trabalinguas e os malabares.
Moitos dos nosos recitados e cancións tradicionais, como sabemos ben por orellapendella.org, tamén toman forma de xogos infantís. Pezas populares que de sempre serviron como recurso para a integración e cohesión no grupo e que, ademais, son parte substancial do noso acervo cultural.
Para comprobardes que moitos destes xogos de noso non desmerecen daquela marabilla brasileira, aquí deixo dúas probas: «Pato Donald foi a feira» e «Na rúa 44». Dei con elas no magnífico blogEnredamos do CEIP Campolongo (Pontevedra), que ofrece unha ampla compilación de xogos populares.
Dous vídeos que amosan ás claras o proveito didáctico destes enredos: favorecen a memoria, a atención, o sentido do ritmo, a coordinación de movementos...
Que? Animádesvos a xogar e a cantar?
Solución aos rebus (7-7-2013): Máis vale tarde que nunca [mais V, a le, T arde, que num ka]. O mundo é uma escada, uns sobem e outros descem [o, mundo, e, uma escada, uns sobem e outros descem]
Xa vimos aló atrás a utilidade das cancións acumulativas: esas pezas con textos que medran e medran engadindo de cada vez novos elementos. Divertidos xogos musicais que poñen a proba a nosa memoria e tamén... a nosa capacidade pulmonar!
Desta volta presentamos unha nova canción deste tipo. Trátase de «Eu tiña un ratiño», composta por Manuel R. Crespo, profesor de Música do CEIP O Sello, de Cabral (Vigo). Aí vai a letra (no comezo do vídeo tamén podemos atopar a partitura):
Eu tiña un ratiño pequeniño
que na feira meu pai me comprou.
E veu o gato
que se comeu o rato
que na feira meu pai me comprou.
Eu tiña un ratiño pequeniño
que na feira meu pai me comprou
E veu o can
que lle mordeu ao gato
que se comeu o rato
que na feira meu pai me comprou.
Eu tiña un ratiño pequeniño
que na feira meu pai me comprou
E veu o pau
que lle pegou ao can
que lle mordeu ao gato
que se comeu o rato
que na feira meu pai me comprou.
Eu tiña un ratiño pequeniño
que na feira meu pai me comprou
E veu o lume
que queimou o pau
que lle pegou ao can
que lle mordeu ó gato
que se comeu o rato
que na feira meu pai me comprou.
Eu tiña un ratiño pequeniño
que na feira meu pai me comprou
E veu a auga
que apagou o lume
que queimou o pau
que lle pegou ao can
que lle mordeu ao gato
que se comeu o rato
que na feira meu pai me comprou.
Eu tiña un ratiño pequeniño
que na feira meu pai me comprou
E veu a vaca
que se bebeu a auga
que apagou o lume
que queimou o pau
que lle pegou ao can
que lle mordeu ao gato
que se comeu o rato
que na feira meu pai me comprou.
E veu o home
que *ordeñou a vaca
e fixo queixo manteiga e iogur.
Eu tiña un ratiño pequeniño
que na feira meu pai me comprou.
O propio Manuel R. Crespo comenta na ligazón onde topei o vídeo que se trata dunha versión da canción infantil italiana «Alla Fiera Dell'est», de Angelo Branduardi. Para poderdes comparar, aquí deixo estoutro vídeo coa versión italiana en forma de animación. A gozar! Ah, e a practicar coa vosa memoria!
Que teñen en común os poetas galegos Xoán Manuel Pintos e Lois Pereiro? Pois que ambos os dous son autores dos poemas acrósticos máis célebres da nosa literatura. Un acróstico, como seguramente xa saberedes, é unha composición literaria construída de tal xeito que, tomando ordenadamente as letras iniciais, medias ou finais de cada verso, estrofa ou parágrafo, se forma un enunciado que determina toda a peza.
Queira Dios que esta gaita ben tocada Un recordo lle valla ó bon gaiteiro, E que millenta mais unda o primeiro Veñan tocar tamén a Galicia amada.
Inda premita Dios que sea soada Voando muy vistoso o meu prumeiro Arrolando cos chios do punteiro Garrido se mostrando coa alborada.
Avante vaia en tod'as romerias Levada polas vilas e arredores. Inda sea a maestra das folías. Calada nunca estea. E de primores Inzando os sons preñados, e alegrías, A busquen homes legos e doutores.
Xoán Manuel Pintos, A gaita gallega
Acróstico
Somentes intentaba conseguir deixar na terra algo de min que me sobrevivise
sabendo que debería ter sabido impedirme a min mesmo descubrir que só fun un interludio atroz entre dous muros de silencio
só puiden evitar vivindo á sombra inocularlle para sempre a quen amaba doses letais de amor que envelenaba a súa alma cunha dor eterna
sustituindo o desexo polo exilio iniciei a viaxe sen retorno deixándome levar sen resitencia
ó fondo dunha interna aniquilación chea de nostalxia
Lois Pereiro, Poesía última de amor e enfermidade
No acróstico de Pintos revélase unha vibrante exaltación patriótica («Que viva Galicia!»). No de Pereiro faise evidente a consciencia da enfermidade que o consumía («sida», repetido varias veces). Aquí tedes unha emocionante lectura recitada deste último poema por parte de Xosé Luís Méndez Ferrín, ex-presidente da Real Academia Galega.
Aínda que ás veces os acrósticos son usados como recurso mnemotécnico, é dicir, como técnica para recordar mellor algo, no ámbito da literatura adoitan empregarse como xogo para encriptar todo tipo de mensaxes: o nome do autor, o nome da persoa á que se lle dedica a composición ou, como nos exemplos anteriores, unha idea relacionada co texto.
Na literatura universal podemos atopar os máis variados poemas acrósticos, por exemplo: Fernando de Rojas incluíu a mensaxe «El bachiller Fernando de Royas acabó la comedia de Calisto y Melibea y fue nacido en la Puebla de Montalván» nas iniciais dos versos do prólogo da traxicomedia castelá La Celestina. O texto completo do himno nacional holandés, composto de quince estrofas, tamén é un acróstico, xa que as primeiras letras de cada estrofa forman o nome do seu autor: Willem van Nassov. Lewis Carroll incluíu nun poema acróstico o nome completo de Alice Pleasance Liddell, a nena que lle serviu de inspiración para a personaxe protagonista de Alicia no país de las marabillas e de Alicia a través do espello.
Por último, nesta ligazón, nesta ou nestoutra podemos comprobar como a técnica do acróstico resulta moi rendible á hora crearmos poemas. Animádevos a seguir o exemplo!
Ei, carballeira! Nada mellor que unha canción chea de enerxía para estrear esta nova tempada de Xogosdelingua. «Debaixo da figueira», interpretada polo dúo Migallas, pasa así a formar parte do noso karaoke particular para pequenos e maiores.
Con letra e música do cancioneiro Martínez Torner e Bal y Gay, esta é dunha desas lúdicas cancións acumulativas que nos axudan a activar o sentido do ritmo e sobre todo... a memoria.
Na impagable web Orellapendella podemos atopar a letra completa desta canción e doutras de tipo acumulativo. Animádesvos a memorizala e cantala completa? E que tal se ademais a bailades con toda a súa coreografía? Como axuda, aquí deixo estas imaxes que seguro vos resultarán de axuda.
«Debaixo da figueira» forma parte do disco Pelo Gato 24 (2008), promovido pola Asociación de Gaiteiros Galegos. Un traballo que busca fomentar o canto nas escolas e poñer en valor as nosas cantigas e xogos populares. Nel participan, ademais de Migallas, outros artistas consagrados como Fuxan os Ventos, Leilía ou Xurxo Souto.
