Os beixos da lingua que xoga

   

A poesía como xogo verbal: isto é o que nos ofrece Paco Barreiro en Beixos de lingua (2017), poemario publicado o pasado maio. De brincadeira en brincadeira Barreiro, profesional do teatro, da dobraxe e da música, ofrécenos todo un concerto de poética ludolingüística. 

Pezas que explotan na forza do calembur:

Co que doeu
fastidiado quedo eu.

Da paronimia:

No silabario
aprendín a usar a lingua.
No salivario
aprendín a gozar dela.

Da homonimia:

As palabras
son
son.
Os silencios
son
son
sen
son.

Dos caligramas:

Collín
             un
                  inte
                      rro
                       gan
                         te
                       e sen
                      du
                 bi
            dar
        fun
     se
    gar
    a
    ver
    ba.

Dos palíndromos:

Eva ve e di:
cede; ama, Adán.
A mazá,
pan na man,
só acode.
O demo é presa da serpe.
O medo é do caos.
Na man
(na paz)
ama.
Nada ama, e decide.
Eva ve!

E mesmo algunha peza aconsonántica algo familiar:

Ei!
Oe,
E aí oía eu:
Ía eu a Oia e a aia ía ao Eo
ou...
ía eu ao Eo e a aia ía a Oia?
Ía eu e a aia ao Eo e a Oia...
ou a Oia e ao Eo...
Aaiiiiiiiiiiii!

Xogos que espremen as posibilidades sonoras e visuais do idioma e que nos lembran o espírito lúdico de Libra ou d’A torre da derrota de Gonzalo Navaza ou o de Palabras brancas de Elvira Ribeiro. Un novo título imprescindible para a nosa «bibliografía ludolingüística básica». 

Un acróstico de Mero para Lorca

    

Hoxe vén a Xogosdelingua un bo amigo: Baldomero Iglesias Dobarrio, máis coñecido como Mero.

Mestre xubilado, Mero é músico e poeta por vocación. Participou na fundación en 1972 de Fuxan os Ventos. Desde 1984, xunto co seu compañeiro Xosé Luís Rivas Cruz (Mini), pasou a formar o grupo A Quenlla, que segue activo na actualidade. Ademais, como vimos hai pouco, a el lle debemos algunhas das máis fermosas versións musicadas de poemas das nosas letras: «O carro», «Penélope», «Alén do teu recordo»... 

Mais agora centrarémonos na súa faceta poética. Como el mesmo ten declarado:

Para min a poesía é unha terapia necesaria para facer reconto dos días, dos soños, da vida. A palabra, así disposta, pode ser o elemento de amparo e de cohesión social precisa para sermos, en conxunto, para ser quen somos pegados á terra e sabéndonos da mesma orixe, para relacionarnos entre nós e co mundo, para sentir e emocionarnos, mesmo para chorar as bágoas e rir tantas cousas fermosas.

Mero escribiu, polo de agora, catro libros de poesía: Na lonxitude do tempo (2005), Recendos de luz e sombra (2006), No papel que mudo escoita (2011) e Doce ducias (2016).

Nas últimas semanas lin, devagar, as 350 páxinas de No papel que mudo escoita. Unha lectura que permitiu gozar dunha poesía feita co corazón e chea de verdade. Versos que nos falan do recendo da infancia, do cerne da familia e da lingua, do amor e do desexo, da patria sometida, do futuro soñado e de moitas outras cousas.

De entre os seus poemas, un chamou especialmente a miña atención: «Canto doe a dor, canta dor, cantador», dedicado a Federico García Lorca, o poeta granadino e universal fusilado o 18 de agosto de 1936. Unha homenaxe a este autor que tanto agarimo e repecto amosou pola nosa lingua e pola nosa cultura. No seu título, Mero xoga coas palabras expresando, a través do calembur, a idea da inmensa dor polo asasinato dun «cantador» como Lorca. Logo, desenvolve o corpo do poema artellado a partir de dous acrósticos paralelos, un co nome completo de Lorca e outro co enunciado inicial do título: «Canto doe a dor».  

CANTO DOE A DOR, CANTA DOR, CANTADOR

Foi en Viznar, en Granada,
Escuras salvas de morte
Descargaron dende as sombras
En agosto, un dezanove,
Rebentando os anhelados
Inmensos soños dos homes.
Crimes cubertos de tebras
O tempo sempre os descobre!

Coidaban matar a alba disparando cara ao sol.
Aínda por veces se escoitan e como ecos resoan, 
Non acalaron os tiros tanta dor no corazón.

Gardou o pobo lembranzas
Aforrando na memoria,
Recuperando a razón
Contra os que usaron a forza.
Ímpetos de liberdade
Agardan contar a historia.

Ten que saberse a verdade condenando a insurrección, 
Orgullosos dun exame que repoña a dignidade, 
Debendo dar conclusión a tanto tempo de aldraxe:
O silencio ecoa as balas das feridas e a traizón.

Liberdade aínda coutada
O pasado non o atende.
Roubárannos toda a alba!
Co exemplo daquela xente
A luz prende na esperanza!

E a culpa daquela infamia non prescribe coa omisión
Angustiaría os desexos dun futuro de ilusión. 
Dicían matar a alba disparando cara ao sol 
Ou berrando “viva a morte”, verdugos da erudición.
Reciben bágoas os ollos, …malia quen nolos matou!

De novo, a ludolingüística como eficaz caxato para poesía máis comprometida. Temos, así, un título máis para a nosa «bibliografía ludolingüística básica».

Arte ludolingüística polas paredes

Non, non é unha estraña palabra nunha lingua decoñecida. O que vemos nesta parede é unha palabra inglesa que podes recoñecer perfectamente. Probaches a lela seguindo o movemento do péndulo comezando polo «P»? Pois xa o tes!

Encher as paredes con orixinais xogos de palabras como o de arriba («Pendulum», Barbara Krakow Gallery, Boston) é a ocupación principal de Kay Rosen, artista gráfica estadounidense. Nada en Corpus Christi, Texas, Kay estudou lingüística e idiomas na universidade, mais en lugar de continuar unha carreira, digamos, «académica», aló polo anos 70, comezou explorar a linguaxe como obxecto lúdico e artístico. 

E desde entón as súas pezas, cheas de enxeño, foron aparecendo en museos e valados por todo o mundo. Aí van algunhas destas perlas gráficas ludolingüísticas de gran formato. A gozar delas!

«Go Miami/Amigo Miami», Art Basel Miami Beach, Miami (EEUU)

(calembur, anfiboloxía)

   

«Construction Zone», Aspen Art Museum, Aspen (EEUU)

(bifronte, monovocalismo)

«This Means War…», Ingleby Gallery, Edinburgh (Escocia)

(paronimia)

«Elvis, Elvis», Museum of Contemporary Art, Chicago (EEUU)

(anagrama)

«Divisibility», Kunsthalle Bielefeld (Alemaña)

(monovocalismo, sesquipedalismo, trabalinguas) 

Brincadeiras onomásticas

Nomear é unha forma de intervir sobre a realidade. Unha das intervencións lexítimas de calquera pai ou nai é poñerlle nome á súa descendencia. Claro que sempre hai obstáculos, como os que tiveron que padecer os pais de Lela ou de Pepe. Vese que ás veces o celo dalgúns funcionarios vai máis aló do que determina o Artigo 51 da Lei de Rexistro Civil no seu apartado segundo: «non poderán impoñerse nomes contrarios a dignidade da persoa».

No seu día, os caralláns de Tempos Galegos souberon tirarlle proveito á polémica. Visitade esta ligazón e escachade co riso.

Supoño que todo é cousa de equilibrio. Pois rarezas tamén hai abondas no santoral consagrado pola tradición (Exuperancio, Caralampio, Escolástica...).

Claro que a cousa aínda se complica máis cando entra xogo a combinación de nome e apelidos: desde os Luz Cuesta Mogollón ou Grato Amor Jurado, rexistrados nun períodico de tiraxe estatal; ata a lenda urbana dun tal Óscar Allos Fortes, máis de noso.

E penso eu... Que dirían os funcionarios do Rexistro ante o caso do nome de pía Felices? Así se chama un tal Pascuas García, o protagonista do relato «Pascuas de Lurres», inserido en Xente de aquí e de acola (1971), de Álvaro Cunqueiro.

Non se non sabe si a broma foi do pai, o señor Arximiro, ou do padriño, don Pedro Pardo —que asegún il viña en liña direita do Mariscal, seu homónimo, degolado na praza de Mondoñedo—. Ao neno puxéronlle de nome Felices, e como se apelidaba Pascuas García, quedou en Felices Pascuas Garcí­a.
—Onde máis me amolaron foi no servicio. Un sarxento murciano, Jesualdo Fábregas, mandouno, aló por un vinte de decembro, a visitar a todos os outros sarxentos do reximento, e tamén ao cabo cornetas, que era un tipo pequeno e picado das vexigas.
—Llegas y dices tu nombre.
Pascuas de Lurres apresentábase e decí­a:
—¡Felices Pascuas!
—Muchas gracias —contestábanlle.
—Mandoume de postal por todo Gerona! E chovendo!
Pascuas de Lurres andivo toda a vida amolado coa broma de Felices Pascuas. [...]

Álvaro Cunqueiro, «Pascuas de Lurres», Xente de aquí e acolá (1971)

E non me estraña: o pobre Felices condenado a cargar ata a sepultura (nunca mellor dito) coa brincadeira onomástica argallada polo seu pai ou polo seu padriño. Quen sabe se daquela a lei permitía cambiar de nome coa maioría de idade?!

A imaxinación e o humor do mestre Cunqueiro reflíctese en todo o seu esplendor neste pequeno conto pertencente a Xente de aquí e de acola. Colección de retratos da paisanaxe máis enxebre do país deliciosamente narrados e que, na miña opinión, constitúen, xunto con Escola de menciñeiros (1960) e Os outros feirantes (1979), a mellor triloxía das nosas letras. 

Só por iso, aquí queda outro título máis para a nosa «bibliografía ludolingüística básica».

«Nihil novum sub sole»

NIHIL NOVUM SUB SOLE («Nada novo baixo o sol») di un célebre proverbio latino. Unha frase chea de verdade. Quen pense que nós somos os pais de moitas das grandes ideas do noso tempo non ten máis que afondar un chisco na vasta cultura da Grecia e da Roma clásicas para recibir unha boa cura de humildade. Mesmo no eido dos xogos de palabras, os antigos gregos e romanos eran xa verdadeiros mestres e os seus enredos lingüísticos eran tan ricos e variados que, hoxe, moitos séculos despois, non podemos máis que recoñecer que todo (ou case todo) xa está inventado.

Aquí quedan, por exemplo, algunhas destas marabillas ludolingüísticas latinas:

Un dos primeiros pangramas
GAZA FREQUENS LYBICUM DUXIT KARTHAGO TRIUMPHUM
«A riqueza de Libia levou moitas veces a Cartago ao triunfo»

Dito popular cheo de maxia por efecto do calembur
PERSEVERA, PER SEVERA, PER SE VERA
«¡Persevera, a través das dificultades, por grandes que sexan!»

Un tautograma convertido en trabalinguas
O TITE TUTE TATI, TIBI TANTA, TYRANNE, TULISTI!
«Oh, Tito Tacio, Tirano, ti mismo atraíches cara a ti tantas desgrazas!»

Abraiante frase que explota a homonimia ao máximo
MALO MALO MALO MALO
«Preferiría estar nunha maceira antes que ser unha mala persoa na adversidade»

Trabalinguas atribuído a Aníbal á súa chegada ás portas de Roma
TE TE, RO RO, MA MA, NU NU, DA DA, TE TE, LA LA, TE TE!
(Que se transforma en TE TERO, ROMA, MANU NUDA, DATE TELA, LATETE!)
«A ti, Roma, voute destruír coas miñas propias mans, dádenos as armas e entregádevos»)

Fabuloso palíndromo-adiviña
IN GIRUM IMUS NOCTE ET CONSUMIMUR IGNI
«Damos voltas na noite e somos consumidos polo lume» (couza, traza ou rela)

Os artistas de Grafar

E máis humor gráfico de fondo ludolingüístico! Xogos de palabras e visuais para nos debuxar un sorriso na cara. Unha boa forma de facer máis agradable o día a día. 

Desta vez, de paseo pola rede, apareceu o blog Tinta China, inactivo xa hai tempo. Un recuncho onde unha serie de caricaturistas, ilustradores e humoristas gráficos do estado brasileiro de Río Grande do Sul, asociados baixo o nome de Grafar, ían recollendo boa parte do seu traballo. Coa etiqueta de «trocadilhos gráficos» podemos atopar ocorrentes pezas como as que vemos ao comezo. O calembur, a polisemia ou a paronimia a facer de novo das súas.

Como quen fai unha viaxe sen destino definido, convidovos a seguir a pescuda pola obra gráfica e ludolingüística de artistas como Koostela, Uberti, Vecente, Kayser e doutros «grafarianos». Adiante! A debuxar un sorriso no voso autorretrato!

O calembur de Espe

Quen diría que o calembur, isto é, o xogo de variar a división dunha ou de varias palabras (centolas - cen tolas) podería ter tanto rendemento lúdico e humorístico. De seguirdes con máis ou menos frecuencia Xogosdelingua, saberedes da enorme produtividade deste recurso: xeróglifos, humor gráfico, adiviñas...

Resulta ademais curioso o misterio da súa etimoloxía. Uns dicionarios sosteñen que «calembur» procede do italiano calamo burlare (algo así como ‘burlar coa pluma’). Outras fontes falan dun étimo árabe kalembusu (‘palabra equívoca’). E tamén se fala por algures da curiosa historia do conde de Kalemburg, que o poeta francés Georges de Bièvre fixo famoso ao lle dedicar varios poemas satíricos. Neles empregaba este xogo de palabras para parodiar os continuos erros do nobre alemán, embaixador de Westfalia na corte de Luis XVI, ao falar francés.

Hoxe, encabezando este comentario, o vídeo dunha campaña de promoción de Telemadrid do ano 2007. Inicialmente nada estraño nela. Nada estraño ata que algún atento ollo ludolingüista descubriu a mensaxe subliminal, o calembur oculto: «Telemadrid. Espejo de lo que somos» pasa a ser «Telemadrid. Espe jode lo que somos», co hipocorístíco de Esperanza Aguirre, daquela presidenta da Comunidade de Madrid.

En poucos días, a brincadeira difundiuse de forma viral. Blanca Gomará, a creativa responsable da empresa que deseñou a campaña, asegurou que ninguén reparara inicialmente no xogo de palabras. Mesmo explicou no seu momento que o primeiro lema proposto, «Telemadrid. Reflejo de lo que somos», fora modificado pola propia dirección do ente público. 

O caso é que axiña se revelou, de forma intencionada ou non, a alusión a Esperanza Aguirre. Todo un logro do enxeño verbal no contexto das loitas políticas durante o mandato da ex-presidenta madrileña.

Un novo recuncho ludolingüístico!

Todos os que, coma min, devezades polos xogos de palabras non podedes perder unapalabra, o meu último descubrimento na rede. Trátase dun espazo ludolingüístico creado polo deseñador gráfico mexicano Ivan W. Jiménez.

Ivan é un deses deseñadores fascinados pola palabra en todas as súas dimensións: semántica, formal e gráfica. Un bo día, despois de andar de parola cun amigo universitario, descubriu o concepto de metagrafo (neoloxismo referido á alteración gráfica dunha palabra que dá lugar a unha nova interpretación, moitas veces, cargada de humor). De volta á casa, a súa cabeciña non parou ata crear o seu primeiro metagrafo (que lembra algúns poemas visuais que xa pasaron por aquí). Así o explica:

Foi así que, a partir dunha emoticona nace unapalabra, dun momento feliz representado por dous puntos «:» e un «D» maiúsculo; mesma letra incluída na palabra «felicidad». Entón, a través dunha pseudo-epéntese (adición dun fonema ou máis no interior dunha palabra) integro outro signo –alleo á palabra– para pretender simpatía: FELICIDA:D

En unapalabra Ivan recolle unha chea de xogos verbais de creación propia. Os xa mencionados metagrafos.

Calembures. Algún, coma o seguinte, con seu abraiante deseño ambigramático!

Palíndromos ilustrados.

Ou mesmo propostas lúdicas como esta, a medio camiño entre o palíndromo e a adiviña gráfica. Seguro que o dades resolto: é doado!

Humor escríbese con lapis

 

 

 

 

 

 

Miguel Bustos, ilustrador e diseñador gráfico de Barcelona, é o protagonista da nosa entrada de hoxe. A causa: o seu proxecto Humor se escribe con lápiz, un espazo en Instagram no que Bustos inclúe a cada pouco unha peza gráfica de humor ludolingüístico. Pezas nada requintadas que me recordan aquelas de The hay dias blog ou as de Kalle Mattson: un debuxo sinxelo e un xogo de palabras que, de forma automática, xeran unha asociación absurda e cómica. Canto se consegue con tan pouco!

«Eu considéroos chistes malos ou humor absurdo, mais é o tipo de humor que me fai rír», explica Bustos.

Pásavos a vós o mesmo?

«Me morías de África»

 

«Hipo y Condrias» son dous doutores, doutos en varias materias que nos explican a diferenza entre a hipocondría e o hipopótamo (supoñendo que esta diferenza exista). Departen sobre humores humanos, iniciativas iniciais e ocasos ocasionais…
O non.

Así se presenta o dúo cómico «Hipo y Condrias» na súa web. Afincados en Ermua (Biscaia), levan en activo desde o ano 2011. Nos seus espectáculos, os médicos Hipo (Markus Gimeno, que xa coñecemos como poeta palindrómico) e Condrias (Juanma Rodríguez) falan sobre enfermidades, sobre tratamentos e sobre o que faga falta, sempre co enredo coas palabras como ferramenta fundamental. Uns ludolingüistas consumados que, ao xeito doutros que xa vimos aquí ou aquí, fan exhibición da súa arte ao vivo sobre un escenario.

Deseguido, unha mostra realmente brillante: o sketch «Me morías de África», un exemplo esmendrellante do rendemento do calembur, da polisemia e da paronimia en combinación co sentido do humor e coa creatividade. E todiño sustentado sobre topónimos africanos!

Ollo! Se cadra tedes que darlle ao play dúas veces para pillar todos os xogos de palabras.

O humor de Sesé

Que tal un chisco de humor? Lembrades como as pezas de Xosé Lois, de Luís Davila, de Xaquín Marín, de Xoán Andrade, de Sabela Arias e doutros artistas gráficos galegos nos demostraron a produtividade dos xogos de palabras para xerar comicidade?

Hoxe é a quenda de María José Mosquera Beceiro, máis coñecida como Sesé ou Sex. Esta mestra, ilustradora e humorista gráfica amósanos periodicamente a súa visión cómica dos problemas cotiás da xente de a pé na edición ferrolá de La Voz de Galicia. Podes seguir as súas historias no blog Humordesese.

As pezas anteriores basean o seu humor ludolingüístico na sufixación, na antonimia, no calembur, na polisemia, no campo semántico e na frase feita. Poderías identificar en cales?

A obra da misteriosa Amelia

Hoxe quero a dar conta dun feito estraño, mais completamente certo.

Hai unhas semanas apareceu na miña caixa do correo un CD ao meu nome e cunha remitente feminina descoñecida (adianto só o nome de pía: Amelia). Sen máis datos, non me decidía a introducir o CD no ordenador. A curiosidade finalmente venceu a prudencia e aló foi, dereitiño á rañura do portátil. O contido era un documento en PDF nomeado Elucidario. Máis nada.

Ao abrilo, descubrín dúas pequenas marabillas: un Elucidario (ao xeito da obra maxistral de Gonzalo Navaza) e un breve poemario co título de Cada palabra.

O Elucidario (do latín elucidarĭum, ‘libro que esclarece ou explica cousas escuras o difíciles de entender’) ofrece un abano alfabético de voces raras, ocorrentes e cheas de sentido do humor. Como sucedía coa obra homónima de Navaza, a orixe formal dos termos é moi variada: o calembur, a homonimia, a adición de letras (prótese, epéntese, paragoxe), a subtracción de letras (aférese, síncope, apócope) ou os trocos na súa posición (metátese).

Cada palabra ofrece unha presa de textos dominados tamén por un vizoso espírito ludolingüístico. Pezas cheas de creatividade que enredan co monovocalismo, co calembur, coa homonimia... Unha brillante homenaxe poética ao xogo coas palabras.

Ata o de agora, non souben máis da misteriosa autora. Para que me enviou ese orixinal? Despois de dubidar que facer durante días, non se me ocorreu nada mellor que contribuír a divulgar, neste modesto blog, o seu traballo. Co teu permiso, Amelia, aquí deixo un fragmento dun poema narrativo monovocálico en «a» de Cada palabra.

«A rapaza da balada amarga»

A chaparrada marzal acalmaba, a bafarada amansaba,
aclaraba a mañá. Na praza, a algarada aplacaba:
paraban as gargalladas, as argalladas, as ñáñaras,
as chácharas. As charlatanas das patacas, das mazás,
das castañas asadas, das laranxas, das fabas, calaban
tras as canastras, canda ás calandras da fraga, á par
das ras da braña. As cámaras saltaban a garda para
gravar a rapaza avanzar cara á bancada: alta, fraca,
lanzal, abrancazada, fantasmal, cansa, afastada, sacaba
a arpa da gastada arca alaranxada para cantar ata
alagar a praza. [...]

E tamén unha breve escolma alfabética dos centos de palabras do teu Elucidario.

Agradecemento.- Antiga extensión de cultivo afectada pola crecente urbanización.
Biodesagradable.- Substancia noxenta que se descompón de maneira natural.
Cotrasinal.- Marca de roña que serve de clave de acceso a algún lugar.
Chachachá.- Terra sen a máis mínima ondulación.
Desafiador.- Persoa que vai estragando o traballo dos afiadores, o que constitúe toda unha provocación.
Errosión.- Desgaste que produce equivocarse continuamente.
Funesto.- Individuo triste e sombrizo que sempre está a falar do seu pasado.
Granada.- Antigamente, froito que se lanzaba como proxectil para protexer a Alhambra.
Hamburguesarse.- Ir comer sempre ao McDonald’s por comodidade. Os que piden Happy Meal denomínanse pequenohamburgueses.
Independentista.- Odontólogo ao que lle gusta facer as cousas ao seu xeito.
Lemos.- Comarca lucense, cuxo nome vén dado polo seu alto grao de alfabetización.
Mornografía.- Representación que busca a excitación sexual do espectador, pero que non acaba de poñelo quente de todo.
Nobelista.- Escritor que nas súas obras enreda en exceso o fío argumental.
Ontedito.- Que xa foi dito con anterioridade, concretamente o día anterior.
Polivalente.- Axente destemido, e que vale para todo.
Quinteto.- Ubre cunha mamadeira de máis. Obs. Hai tamén sextetos e septetos; para os octetos ver Ubre dobre.
Raíña.- Pequeno anfibio que goberna a poza na que reside. Obs. Distínguese por unha pequena raia no lombo.
Segmentar.- Plantar a semente na terra, pero por zonas. Obs. Esta actividade é orixe da coñecida cantiga Segmentar, segmentarei, loguiño de clarear...
Textosterona.- Hormona propia dos escritores moi virís.
Trebón.- Trono de grande qualité.
Universo.- Poema dunha soa liña.
Vehementemente.- Paixón polos adverbios.
Xaolín.- Mestre oriental apaixonado pola literatura.
Zaragoza.- Repartición de beneficios en Inditex.

Parabéns, Amelia, polos teus textos cheos de inspiración, de humor e de afán lúdico!

E para rematar, como xa fixera no seu día coa obra de Navaza, aquí deixo unha sinxela actividade. Sodes quen de definir de forma ocorrente e humorística estas voces da colleita de Amelia?

Angorafobia - Circoncisión - Embarcanción - Respirada - Sornalista

Celso Emilio e os encrucillados crípticos

Adeprender a vida é tan difícil
ou máis que resolver un crucigrama.
           Celso Emilio Ferreiro, «A leución», Viaxe ao país dos ananos

E digo eu... Que tal se lle darían os encrucillados a Celso Emilio Ferreiro? Postos a poñer sobre a mesa as dificultades de aprender a vida e de resolver palabras cruzadas, non fago máis que imaxinar o poeta de Celanova espremendo os miolos cos encrucillados de solución máis arrevesada: os crípticos.

Os encrucillados crípticos, como xa indicamos hai tempo, teñen unha gran tradición no Reino Unido. Son ben máis complicados ca os «comúns». Cada idea desenvolta nas súas definicións é un enigma en si, isto é, cada pista contén algún tipo de xogo de palabras que cómpre resolver: anagramas, calembures, dobres definicións... Hai pouco dei con El críptico, un recuncho (en castelán) ideal para iniciarse deste tipo de pasatempos. Ánimo, non hai mellor ximnasia mental.

E, falando de exercicio mental, lembro agora unha curiosa historia. Aló polo 1986 un tal David Snowdon, neurólogo, decidiu iniciar unha investigación nunha comunidade de 678 monxas do convento de Notre Dame en Mankato, Minnesota. Elixiunas por constituiren un campo de estudo perfecto: ademáis de compartiren un mesmo espazo, bastante illado de influencias externas, tiñan estilos de vida e hábitos moi similares. Despois de quince anos de traballo, Snowdon descubriu que as irmás que mantiñan unha actividade mental constante (as afeccionadas aos encrucillados, as que escribían diarios...) vivían de promedio catro anos anos máis ca as outras. Os seus cerebros amosaban un 40 % máis de sinapses e unha membrana de mielina notablemente máis grosa, vital para a saúde cerebral.

Daquela, xa está claro, para vivirmos catro aniños máis co cerebro perfectamente san, dereitiños a un convento ou a un mosteiro cunha chea de encrucillados crípticos. Ben... Se cadra, non pasa nada por vivir algo menos.

Quero... te!

Made in Galiza (2007), de Séchu Sende, un dos grandes éxitos da nosa literatura máis recente: hoxe, todo un clásico das aulas (e tamén de fóra delas). 42 textos breves que ofrecen outras tantas reveladoras aproximacións á nosa situación sociolingüística. Aproximacións poéticas, comprometidas, pedagóxicas... 

Mais tamén son relatos que rebordan sentido do humor e espírito ludolingüístico. Por exemplo, o enredo onomatopéico de «SSSSSH» ou o calembur sobre o que se constrúe «UF».

UF

 Entrou na cafetería, prendeuse naqueles ollos, asombrouse e soubo que atopara algo…Fixo uf e comezou a…, mirouna outra vez e comezou a amala, a querela, pensou, e sentou á mesa máis achegada á cafeteira e sentiu…, uf, que comezaba a…
—Ola —dixo ela—, que queres? 

—Quero… macela.
Ao día seguinte entrou á mesma hora e ela seguía alí e sentiu que, uf, que a quería, en serio, pensou. —Ola —dixo ela—, que queres? 

—Quero… tila.
Ao terceiro día continuaba queréndoa e comezou a imaxinar e a necesitar, ao mesmo tempo, que ela estaba, que ela estivese, comezando a sentir iso tamén, uf. 

—Ola, que queres? 

—Quero… menta.
Ao cuarto día sentiu que xa non podía máis, que tiña que dicirllo. Teño que dicirllo, pensou, uf. 

—Ola, que queres? -dixo ela. 

—Quero... te —dixo el.
Ela abriu os ollos preguntando Como? e el dixo outra vez en baixiño Quero… te. E dixo Quero… te ao día seguinte e Quero… te ao seguinte e ao cuarto día tamén dixo Quero te e entón ela díxolle cos ollos Eu tamén.

Unha obra de transcendencia mesmo fóra de Galicia como demostran as súas traducións ao éuscaro ou ao curdo.

Para gozardes de Made in Galiza ao cento por cento, podedes visitar a magnífica guía de lectura interactiva elaborada por Pilar Ponte. E tamén podedes botarlle unha ollada ás adaptacións audiovisuais dalgúns dos seus textos: «Instrucciones para aprender a hablar gallego», «Na oficina de obxectos perdidos» ou «Falar». 

E pechamos co microrrelato que representa a esencia mesma desta nova xoia da nosa «bibliografía ludolingüística básica»:

Eu nunca serei yo.

O caso da espionaxe industrial

Velaquí un novo e sinxelo enredo para a nosa serie de enigmas. Desta volta, co seu aquel criptográfico.

O caso da espionaxe industrial

A detective Xulia Xelmírez foi requirida por SEMPRESÁN, unha importante compañía de laboratorios farmacéuticos. A empresa estaba a piques de lanzar un novo medicamento revolucionario e os seus directivos sospeitaban que estaban a ser espiados, con certeza pola súa principal competidora. 

Despois dunhas primeiras pescudas, Xulia Xelmírez descubriu dúas notas sospeitosas no escritorio dun dos executivos de SEMPRESÁN. Eran difíciles de interpretar, mais a detective estaba certa de que nelas estaba a chave para demostrar que ese empregado era o espía que buscaban. Este era o texto literal das notas:

Nota 1
DIN OSQ UEM EDICA MEN TOIDES SA CARECAN DOO FAR E DES.

Nota 2
SEMOR IED NIVO E ASRE MIEH ZLAO ART NOCANICA VAVON AHN UE.

Afortunadamente, Xulia Xelmírez era unha grande experta en criptografía, é dicir, en interpretar mensaxes cifradas, e non tardou en demostrar que aquel executivo era o espía que buscaban.

Que dicían as notas?

Solución ao enigma «Alicia no Bosque do Esquecemento» (27-9-2014)
Era xoves. Dado que os dous personaxes menten en días diferentes, é evidente que un está a dicir a verdade e que o outro non. Xa que logo, ao que di a verdade tocáballe mentir a véspera e ao outro ao revés. Así deducimos que o día en cuestión é o único en que se produce o cambio na sinceridade de ambos os dous: o xoves.

The art of pun

Ás veces é a imaxe a que mellor revela as posibilidades humorísticas e conceptuais da linguaxe. Xa o temos visto moitas veces (aquí, aquí...). E así o demostra tamén o artista gráfico e ilustrador omaní Nabhan Abdullatif con pezas como as que encabezan a entrada e que comparte con todos nós en DeviantArt. Todo lle vale: frases feitas (He’s so cool!, You can count on me), calembur (choco-late), polisemia (sweet ‘do sabor do azucre’- ‘larpeirada’) ou simetrías gráficas (ME - WE).

Adiante! Botade unha ollada e seguro que gozaredes con estas ilustracións cheas de creatividade e sentido do humor. Poucas veces resultou tan acaído o lema de cabeceira deste recuncho: In the beginning was the pun. E non fai falta ter un gran nivel de inglés.