Fáltanme letras!

Ás veces, as discusións absurdas poden acabar da forma máis insospeitada. Iso foi o que pasou hai agora dez anos cando dous amigos conversaban sobre a posibilidade de que dentro dun paquete de sopa de letras estivesen todas e cada unha das vogais e das consoantes do abecedario, castelán neste caso. 

Non chegaron a un acordo e mesmo cruzaron unha aposta. Mentres o primeiro deles sostiña que grafías como o «A», o «D» ou o «B» non aparecerían porque eran difíciles de facer, o segundo, Abel, un informático barcelonés que daquela tiña 29 anos, afirmaba que si contiñan o alfabeto completo.

Abel decidiu comprobalo empiricamente. Nun supermecado comprou un paquete de sopa de letras de Pastas Gallo. Xa na súa casa, tomou do paquete unha moreíña de letras e comezou a separar unha por unha en orde alfabética: primero o «A», logo o «B», deseguido o «C»... e así avanzou convencido de atopalas todas. Cando rematou co «Z», decatouse de que dúas letras non apareceran: o «U» e o «W». Recoiro! A buscalas con máis ollo! A pescuda continuou e nada, por moito que buscou, o «U» e o «W» non estaban. Aparentemente o seu amigo gañara a aposta, aínda que errase coas letras ausentes. 

Con todo, Abel, disposto a resolver a incógnita máis alá de toda dúbida, decidiu enviar unha carta ao fabricante das letras para sopa expoñéndolle dous interrogantes: Era casual a falta desas letras no seu paquete ou faltaban en todos? E de ser isto último, por que as ausentes eran xusto esas dúas letras?

Enviou esta carta tamén a diferentes medios de comunicación e mesmo abriu un blog para dar conta do día a día da cuestión. O misterio do alfabeto incompleto tornouse viral: xornais, revistas, programas de radio e de televisión trataban o tema.

Uns días máis tarde, a Directora de Comunicación de Gallo respondíalle a Abel cunha carta chea de retranca. Nela confirmaba que as limitacións técnicas dos moldes eran a causa da ausencia desas dúas letras:

Prezado consumidor,

Aínda que hai unha xustificación técnica para non fabricar o «U» e o «W» (e é que son dúas letras sen puntos de apoio suficientes para asegurar que non se deformen durante a produción), podemos convidalo a visitar as nosas instalacións e comprobar, no lugar, como se fai a pasta e que non agochamos esas letras por ningures.

Lamentamos profundamente que as Úrsulas, Eustaquios, Wenceslaos, Eusebios... teñan dificultades para escribir o seu nome e que vostede perdese a aposta; con todo, suxírolle que todos usen o «M» ao revés como «W». Co «U» só se me ocorre xirar o «C», aínda que a verdade non terá moi boa pinta...

S.E.

Directora de comunicación

Non pode vostede imaxinar a tentación de escribir o parágrafo anterior sen ningún «U».

Pois si, a oportunidade perfecta para un gran texto lipogramático, abofé! Unha trangalleira esta directora de comunicación. 

Mais a cousa non quedou aí. En Gallo puxeron o mestre de moldes a traballar e, en menos de 3 meses!, non só actualizaron o seu alfabeto incluíndo nas súas sopas o «U» e o «W», senón tamén o «Ñ», o «@» e o «Ç», para goce de portugueses e cataláns. E, con seguridade, para asombro do ocioso informático! Ha, ha!

Como o propio Abel recorda no peche do seu blog: «Grazas á miña campaña, agora podemos felicitar en varios idiomas estas festas». Bo Nadal a tod@s! E os mellores desexos para o 2018!

Paronimia e humor

Volve un clásico de Xogosdelingua: os xogos de palabras dos nosos humoristas gráficos. Hoxe toca a paronimia, esa relación entre dúas palabras con significados diferentes mais con significantes relativamente próximos (testo - texto, arteira - arteria, agradar - agardar...). Como xa temos visto en máis entradas, esa semellanza formal é o factor que propicia a confusión, a ambigüidade e, ao cabo, a graza.

Arriba tedes catro pezas de catro mestres do chiste gráfico galego: Luís Davila, Xosé Lois, Santy Gutiérrez e María José Mosquera. Todas elas baseadas no recurso da paronimia. Poderías explicar como actúa este mecanismo en cada caso?

Palíndromos ilustrados [20]

Achégase unha boa ponte. Se cadra, é a ocasion propicia para pasar uns días a percorrer o país. O difícil, como vemos no palíndromo de hoxe, é elixir. Aquí queda o texto reversible coa súa correspondente ilustración. Que camiño coller? Cara a Melide? Cara a Serres? Cara a Ares? Resolvede vós o espiñento dilema.

Claro que, de quererdes ampliar o abano de posibilidades, podedes aproveitar tamén este singular vídeo de Carlos Meixide, 50% d’Os da Ría e campión galego (in pectore) de memorización toponímica. É posible que ao escoitalo se vos ocorran outros posibles destinos. Como diría Risco: «Ti dis: Galicia é ben pequena. Eu dígoche: Galicia é un mundo». Por topónimos que non sexa! Abadín, Abegondo, Agolada, Alfoz, Allariz... Todo un alfabeto de posibilidades! Ha, ha!

Coñeces a Otto Salas?

Á par da muller barbuda ou do becerro de dúas cabezas, aquí temos a Otto Salas, o incrible «Home Capicúa»! Como descubrimos na escena, este individuo posúe o estraño don de falar exclusivamente con palíndromos. Así sabemos, por exemplo:

que estudou moito na súa nenez (Sorbí libros),
que no colexio non o trataban moi ben (Sopapos y sopapos),
que escribiu unha novela sobre a súas malas experiencias co profesorado (El birrete terrible),
que viviu no rural onde se converteu nun experto en aves (Sé capar rapaces),
que recoñece a súa propia habilidade cos textos simétricos (Sé ver ese revés). 

En fin, unha mágoa que fose tan efémera a aparición do señor Salas aló polo 2006 en «El Hombre Capicúa», sketch do espectáculo Mi ministerio del interior do grupo teatral madrileño Ron Lalá, autodefinido como «compañía de humor, teatro e música».

Se cadra, algún día, da man destes cómicos con aire aos Les Luthiers, volveremos escoitar a impecable verborrea reversible de Otto Salas.

«Amar pelos dois»

Hai unha semana, «Amar pelos dois», unha sinxela balada de amor composta por Luísa Sobral e interpretada polo seu irmán, Salvador Sobral, resultou gañadora do Festival de Eurovisión 2017 representando a Portugal. 

Como eles memos recoñecen, a gañadora non foi só a súa canción, nen sequera a lingua portuguesa (que tamén). A gañadora foi a música mesma. O sentimento verdadeiro, sen fogos de artificio. Unha pequena xoia que bebe da autenticidade e da beleza dos nosos trobadores medievais, de Cole Porter, de Caetano Veloso... 

E a febre Sobral a espallarse polo mundo! Aquí entrevistado por Roberto Vilar en Land Rober. Aquí un espazo coa canción subtitulada en 16 linguas distintas. Aquí interpretada xa en inglés. Aquí cantada por estudantes de 52 nacionalidades diferentes... E non perdades este vídeo en clave de humor! Hitler traumatizado polo éxito do mozo portugués!

«Amar pelos dois» mesmo lle deu ao noso amigo Paulo Freixinho para crear un encrucillado en liña coa súa letra. Practica o teu portugués e resólveo!

«Hit Hot»

Hoxe, con esta entrada, a 500 de Xogosdelingua, prestábame algo de alegría festeira. E para iso, nada mellor que Monoulious DOP, a banda noiesa de cancións pegadizas e cargadas de humor. Se cadra, é o ton irreverente e desenfadado dos seus vídeos o que os acaba por converter en virais. Por exemplo, a día de hoxe: «Morrer en Ghalisia» (123.874 reproducións), «Cansión Jallejo-Americana» (97.074), «Jalando» (482.326), «La cagalera» (72.125), «Sen o teu riso» (65.934)... De non coñecerdes estes «temasos», non podedes perdelos!

Nesta entrevista, Ula e Mon, os líderes de Monoulious DOP, autodefínense así: 

Somos unha asociación autónoma de persoas unidas voluntariamente para formar unha organización democrática en forma de banda musical cuxa administración e xestión debe levarse a cabo da forma que acorden os músicos, xeralmente no contexto da combinación dos sons co tempo e das relación sociais e humanas de/con eles mesmos.

Aí falastes!

De entre todos os seus «grandes éxitos», para encabezar a entrada, escollín o videoclip de «Hit Hot», polo seu caloroso xogo de palabras e pola súa colorida tipografía animada, desas que tanto nos gustan. E tamén vale para acrecentar os fondos do noso karaoke particular.

A cantar e a bailar!

Crime en Carballork

Unha ficción audiovisual ambientada nos Concellos Unidos de Galicia, cuxa capital é Carballork e con cidades satélites como Sanchicago de Compostela, non podía tardar en aparecer por aquí, por Xogosdelingua. Trátase de Galicia Crime, webserie galega de humor policial que día a día gaña máis adeptos na arañeira e que vén de recibir, con todo merecemento, o Mestre Mateo á mellor webserie do 2016. 

Así se presentan na súa web:

Galicia Crime está ambientada nos Concellos Unidos de Galicia, unha terra que mestura bica con pancakes, muñeiras con country, o enxebre co cool. Un lugar no que calquera soño é posible, a terra das oportunidades e o marisco. 
Os Concellos Unidos son 314 microestados e unha soa constitución (chea de enmendas, iso sí). O himno nacional leva por título "Barras e Estrellas Galicias" en honor aos pais fundadores que resolveron as súas disputas bebendo cervexa nun bochinche alá polo 1906. Alí mesmo firmaron a carta magna e comezou unha época de prosperidade na que Os Concellos Unidos acabarían por converterse nunha das grandes potencias económica do mundo. 
A principal cidade dos Concellos Unidos é Carballork, considerada o centro do universo por moitos. Séguelle moi de preto Sanchicago de Compostela e Arteixas. Aínda que o Capitolio está na capital histórica dos Concellos Unidos, Porto do Whasington. Ali tamén está a Casa Branquiazulceleste, fogar e oficina do Presidente Feishow. 
As principais ameazas externas dos Concellos Unidos veñen das outra gran superpotencia mundial, Asrusias, coa que manten unha guerra fresquiña dende hai anos. A xente vive nunha aparente tranquilidade, pero calquera cousa podería desatar un conflito internacional. Neste contexto comezan as aventuras do detective Dowson e o sarxento Pillei, dous policías de Carballork que co tempo acabarán cumprindo un papel crucial no futuro dos Concellos Unidos de Galicia. Pero non adiantemos acontecementos. 

Unha parodia hilarante das series policiais de toda a vida chea de personaxes estrambóticos, situacións absurdas e... moitos xogos de palabras.

Na imaxe superior, o elenco, sorrindo para a foto: Oswaldo Digón (o detective Dowson), Pedro Brandariz (o sarxento Pillei), Pepo Suevos (o capitán Kowalsky), Lucía Veiga (a forense Andersen) e Oscar Cruz (o cadete García). Viva o noso star sistem! E aquí abaixo o capítulo 1 desta serie que non podedes perder.

Mare mágnum de latinismos

A priori, nos meus plans inmediatos para Xogosdelingua non estaban os latinismos: esas palabras ou frases latinas que hoxe mantemos, intactas, na nosa lingua culta. Verbi gratia: in situ, déficit, per se, lapsus línguae, in albis... 

O caso é que foi ver un día destes, en non sei que canle, a escena de Top secret (1984) que encabeza a entrada e caer no engado do latinismo. Mea culpa! Decidín, ipso facto, preparar unha entrada ad hoc. Delírium tremens? Con toda seguridade. 

Pola arañeira temos algún recurso interesante para nos achegar de forma lúdica a estas expresións bimilenarias:

Desde a Área de Latín e Grego do IES Manuel García Barros (da Estrada) podedes atopar un completo traballo sobre latinismos (e a súa presenza na Selectividade).
Tamén hai por aí algunha proposta lúdica en liña como este xogo do aforcado ou estoutro xogo de relacionar.
O noso Portal das Palabras tamén propón xogar ao «Só unha vale» con latinismos.
E aquí tedes a app Latingal: un dicionario latín-galego para móbiles con máis de 30.000 entradas elaborado polos profesores Raúl Gómez Pato e José Carracedo Fraga.

Dise de quen é moi aleuto e agudo que «sabe latín». Se cadra, estas recomendacións axudan a nos facer máis espelidos. Quen sabe? En todo caso... Alea jacta est!

Brincadeiras onomásticas

Nomear é unha forma de intervir sobre a realidade. Unha das intervencións lexítimas de calquera pai ou nai é poñerlle nome á súa descendencia. Claro que sempre hai obstáculos, como os que tiveron que padecer os pais de Lela ou de Pepe. Vese que ás veces o celo dalgúns funcionarios vai máis aló do que determina o Artigo 51 da Lei de Rexistro Civil no seu apartado segundo: «non poderán impoñerse nomes contrarios a dignidade da persoa».

No seu día, os caralláns de Tempos Galegos souberon tirarlle proveito á polémica. Visitade esta ligazón e escachade co riso.

Supoño que todo é cousa de equilibrio. Pois rarezas tamén hai abondas no santoral consagrado pola tradición (Exuperancio, Caralampio, Escolástica...).

Claro que a cousa aínda se complica máis cando entra xogo a combinación de nome e apelidos: desde os Luz Cuesta Mogollón ou Grato Amor Jurado, rexistrados nun períodico de tiraxe estatal; ata a lenda urbana dun tal Óscar Allos Fortes, máis de noso.

E penso eu... Que dirían os funcionarios do Rexistro ante o caso do nome de pía Felices? Así se chama un tal Pascuas García, o protagonista do relato «Pascuas de Lurres», inserido en Xente de aquí e de acola (1971), de Álvaro Cunqueiro.

Non se non sabe si a broma foi do pai, o señor Arximiro, ou do padriño, don Pedro Pardo —que asegún il viña en liña direita do Mariscal, seu homónimo, degolado na praza de Mondoñedo—. Ao neno puxéronlle de nome Felices, e como se apelidaba Pascuas García, quedou en Felices Pascuas Garcí­a.
—Onde máis me amolaron foi no servicio. Un sarxento murciano, Jesualdo Fábregas, mandouno, aló por un vinte de decembro, a visitar a todos os outros sarxentos do reximento, e tamén ao cabo cornetas, que era un tipo pequeno e picado das vexigas.
—Llegas y dices tu nombre.
Pascuas de Lurres apresentábase e decí­a:
—¡Felices Pascuas!
—Muchas gracias —contestábanlle.
—Mandoume de postal por todo Gerona! E chovendo!
Pascuas de Lurres andivo toda a vida amolado coa broma de Felices Pascuas. [...]

Álvaro Cunqueiro, «Pascuas de Lurres», Xente de aquí e acolá (1971)

E non me estraña: o pobre Felices condenado a cargar ata a sepultura (nunca mellor dito) coa brincadeira onomástica argallada polo seu pai ou polo seu padriño. Quen sabe se daquela a lei permitía cambiar de nome coa maioría de idade?!

A imaxinación e o humor do mestre Cunqueiro reflíctese en todo o seu esplendor neste pequeno conto pertencente a Xente de aquí e de acola. Colección de retratos da paisanaxe máis enxebre do país deliciosamente narrados e que, na miña opinión, constitúen, xunto con Escola de menciñeiros (1960) e Os outros feirantes (1979), a mellor triloxía das nosas letras. 

Só por iso, aquí queda outro título máis para a nosa «bibliografía ludolingüística básica».

Polisemia, humor e prexuízos

O xogo de palabras é unha das ferramentas básicas dos humoristas gráficos, como xa temos visto. De cando en cando propoñemos aquí unha breve reflexión lingüística para descubrir eses mecanismos verbais que xeran a comicidade. 

Un dos recursos máis habituais é a polisemia. O maxín humano, que anda a enredar a cada pouco, axuda a aproveitarmos palabras que xa posuímos para designar novos elementos: gañan así novos significados. Por exemplo, para nomear a ‘peza móbil que pode pulsarse’ das primeiras máquinas de escribir, alguén decidiu usar a mesma voz «tecla» dos instrumentos musicais. Ou cando alguén visualizou unha «araña» nun tipo de ‘lámpada con brazos’, decidiu nomeala co nome do becho.

Moitos chistes baséanse na capacidade destas palabras con diversos significados para producir interpretacións ambiguas e sorprendentes. Desa confusión e desa sorpresa xorde a hilaridade. 

Arriba tedes catro pezas gráficas de grandes debuxantes galegos: Luís Davila, Sabela Arias, Xosé Lois e María José Mosquera. Podedes explicar como actúa en cada unha a polisemia como recurso humorístico? Lembrade que un bo dicionario, como o da RAG, pode axudar.

E, por certo, coñecedes o novo calendario do 2017 da Universidade de Vigo con pezas de Luís Davila? Un almanaque (aquí en PDF) editado desde a Área de Normalización Lingüística baixo o lema «Na Universidade, en galego sen prexuízos» con doce deseños de Davila que convidan á reflexión, con humor, sobre os prexuízos lingüísticos. Nas súas palabras:

A idea principal que pretendo transmitir é a autoestima e que aprendamos a valorar máis o que temos e que falemos galego con orgullo.

Un compromiso dos humoristas gráficos co noso idioma que vén de vello, como podemos ver neste especial preparado hai xa 20 anos no antigo Vieiros.

De «Hollywood» a «Hollyweed»

A cidade dos Ánxeles acordou a rir no primeiro día do ano. O letreiro xigante na aba do monte Lee, visible desde boa parte de Hollywood, apareceu alterado, simplemente cuns grandes panos brancos e negros, mudando «HOLLYWOOD» en «HOLLYWEED» (‘herba sagrada’ ou máis ben ‘bendita marihuana’). Durante a noite, algún afouto ludolingüista decidiu transformar o dobre «o» en dobre «e», xerando unha das imaxes máis difundidas e comentadas na entrada do novo ano. Este valente celebraba así a legalización da marihuana no estado de California o pasado mes do novembro.

Mais o feito é que esta non era a primeira vez que se producía a brincadeira verbal. En idéntica noite de 1976, hai xustiño corenta e un anos, outro perigoso ludolingüista andaba solto: Daniel N. Finegood, un mozo estudante de arte, alterou do mesmo xeito as enormes letras para conmemorar a entrada en vigor dunha lei que despenalizaba a posesión de cánnabis en California.

Hoxe, xa se coñece a indentidade do misterioso maleante que fixo o cambio hai 10 días: o artista Zachary Cole Fernández, que vén de entregarse ás autoridades acompañado polo seu avogado. Parabéns Zachary!  Parabéns Daniel!

Os artistas de Grafar

E máis humor gráfico de fondo ludolingüístico! Xogos de palabras e visuais para nos debuxar un sorriso na cara. Unha boa forma de facer máis agradable o día a día. 

Desta vez, de paseo pola rede, apareceu o blog Tinta China, inactivo xa hai tempo. Un recuncho onde unha serie de caricaturistas, ilustradores e humoristas gráficos do estado brasileiro de Río Grande do Sul, asociados baixo o nome de Grafar, ían recollendo boa parte do seu traballo. Coa etiqueta de «trocadilhos gráficos» podemos atopar ocorrentes pezas como as que vemos ao comezo. O calembur, a polisemia ou a paronimia a facer de novo das súas.

Como quen fai unha viaxe sen destino definido, convidovos a seguir a pescuda pola obra gráfica e ludolingüística de artistas como Koostela, Uberti, Vecente, Kayser e doutros «grafarianos». Adiante! A debuxar un sorriso no voso autorretrato!

As «locurrencias» do «Equivocablo»

Convosco o madrileño Daniel Montero Galán, unha das mentes ludolingüistas máis retortas e brillantes que coñezo. Desbordante na imaxinación e no sentido do humor. Con este vídeo promocionaba o seu Equivocablo (Tropiezones silábicos) (2013), un libro imprescindible para calquera amante dos xogos de palabras. 

Así o describe o autor:

Este bocavolario está cargado de locurrencias que atentan contra la RAE y hacen temblar hasta a los mejores logopedas. Repleto de contra-dicciones dispares y disparatadas, dispara palabrejas, ya sean de estrújulas, llamas o amudas, pues las sílabas son descolocadas a su antojo para formar nuevas definiciones. Alucinarás en colores, bueno, realmente solo en tres, con este maravilloso método para aprender a deshablar en siete días cualquier lengua.

Daniel Montero é un verdadeiro malabarista do calembur, da polisemia, da epéntese... Recursos cos que estarrica, retorce, divide, encolle e revira os vocábulos igual que un prestidixitador manexa ao seu antollo un xogo de naipes. Outro ludolingüista (lembra este ou estoutro) que, desde o castelán, demostra unha abraiante habilidade coas palabras... e co lapis! A gozar! 

Palíndromos ilustrados [13]

TU QUOQUE, FILI MI (‘tamén ti, meu fillo’), seica dixo Xulio César (100-44 a. C.) ao ver entre os traidores que o asasinaban o seu propio sobriño, Bruto, ao que amaba como un fillo.

De Pedro Sánchez falar galego, ben poderiamos pensar que esta frase reversible foi a última que pronunciou, antes de dimitir como deputado, ao se despedir, por exemplo, do seu estimado compañeiro Antonio Hernando.

Só hai sete días do último palíndromo ilustrado, mais, co cadáver político de Pedro Sánchez aínda quente, urxía dar saída a esta nova peza. Porque xa se sabe, que cando «non» deixa de ser «non», a «abstención» pasa a ser «si».

Tradución:
¡Oye! ¡No es no! ¡Lo es!
Hey! No means no! It is!

Aristófanes, sesquipedalista

Vaia elemento este Aristófanes (444-385 a.C.)! Todo un xenio do humor da Grecia clásica, co atrevemento dun verdadeiro revolucionario. A súa comedia Asamblearias (ou A asemblea de mulleres) arrinca con Blépiro, o marido da protagonista Praxágora, intentando defecar na rúa, sen éxito, mentres debería estar votando na asemblea de cidadáns. Unha obstrución rectal que vén representar, de forma cómica e escatolóxica, a incapacidade dos varóns para o bo goberno. De feito, o asunto desta obra xira arredor dun grupo de mulleres, liderado por Praxágora, que pretende salvar Atenas mediante unha dobre revolución: o goberno das mulleres (o matriarcado) e a comunidade de bens (un anticipo do comunismo). 

En Asamblearias atopamos ademais a arte ludolingüística de Aristófanes: xogos de palabras que deron lugar, por exemplo, á que é considerada a palabra máis longa da literatura universal (con 171 letras no grego clásico orixinal). Así son os seis versos e medio que ocupa este termo:

λοπαδοτεμαχοσελαχογαλεο-
κρανιολειψανοδριμυποτριμματο-
σιλφιολιπαρομελιτοκατακεχυμενο-
κιχλεπικοσσυφοφαττοπεριστερα-
λεκτρυονοπτοπιφαλλιδοκιγκλοπε-
λειολαγῳοσιραιοϐαφητραγα-
νοπτερυγών.

En grego actual:

Lopado­temajo­selajo­galeo­kranio­leipsano­drim­ipo­trimmato­silfio­karabo­melito­katakeji­meno­kijl­epi­kossifo­fato­perister­alektrion­opte­kefalio­kinklo­peleio­lagoio­siraio­bafe­tragano­pterigón.

Afortunadamente atopei a súa tradución aquí:

Cazolada de toros de peixe, raia, zapata, cachos de cabeza con prebe picante salpresada con silfio, aceite e mel, estorniños, merlos, pombiños, pombas torcaces, galos, lavercas asadas, muxes, pombiños, lebres cocidas en viño coas súas ás.

Con esta descomunal e hilarante voz composta noméase o prato do banquete que pecha a obra. As mulleres cociñan esa «delicatessen» de peixes, carnes e mollos variados como representación da aspiración á paridade: para intentar satisfacer os gustos de todos.

Un colosal exemplo de palabra estarricada que me lembra aqueloutra marabilla do sesquipedalismo literario galego, de Vicente Risco:

republicorrevoluciosocialsindicalagroanarquicomunista (53 letras). 

O calembur de Espe

Quen diría que o calembur, isto é, o xogo de variar a división dunha ou de varias palabras (centolas - cen tolas) podería ter tanto rendemento lúdico e humorístico. De seguirdes con máis ou menos frecuencia Xogosdelingua, saberedes da enorme produtividade deste recurso: xeróglifos, humor gráfico, adiviñas...

Resulta ademais curioso o misterio da súa etimoloxía. Uns dicionarios sosteñen que «calembur» procede do italiano calamo burlare (algo así como ‘burlar coa pluma’). Outras fontes falan dun étimo árabe kalembusu (‘palabra equívoca’). E tamén se fala por algures da curiosa historia do conde de Kalemburg, que o poeta francés Georges de Bièvre fixo famoso ao lle dedicar varios poemas satíricos. Neles empregaba este xogo de palabras para parodiar os continuos erros do nobre alemán, embaixador de Westfalia na corte de Luis XVI, ao falar francés.

Hoxe, encabezando este comentario, o vídeo dunha campaña de promoción de Telemadrid do ano 2007. Inicialmente nada estraño nela. Nada estraño ata que algún atento ollo ludolingüista descubriu a mensaxe subliminal, o calembur oculto: «Telemadrid. Espejo de lo que somos» pasa a ser «Telemadrid. Espe jode lo que somos», co hipocorístíco de Esperanza Aguirre, daquela presidenta da Comunidade de Madrid.

En poucos días, a brincadeira difundiuse de forma viral. Blanca Gomará, a creativa responsable da empresa que deseñou a campaña, asegurou que ninguén reparara inicialmente no xogo de palabras. Mesmo explicou no seu momento que o primeiro lema proposto, «Telemadrid. Reflejo de lo que somos», fora modificado pola propia dirección do ente público. 

O caso é que axiña se revelou, de forma intencionada ou non, a alusión a Esperanza Aguirre. Todo un logro do enxeño verbal no contexto das loitas políticas durante o mandato da ex-presidenta madrileña.

Ludolingüística en «quadrinhos»

Antonio Eder, ilustrador e humorista gráfico brasileiro, é autor d’O breve verbo, un dos meus blogs ludolingüísticos de cabeceira. Mágoa que nos últimos anos non estea moi activo.

Entre as xoias que se poden atopar nel están as tiras gráficas que encabezan a entrada, deseñadas polo propio Eder. Lipogramas, palíndromos, esopías e outros xogos de palabras explicados de forma visual, amena e sinxela.  Nas súas palabras:

Há um tempo atrás desenhei mais de 90 páginas de HQ sobre jogos verbais. Não saiu por editora alguma, ta lá na gaveta. Formatei o projeto e começo de um formato mais «light». [...] O BREVE VERBO em tiras tem a pretenção de ser aquilo que é: um punhado de curiosidades sobre a PALAVRA, essa unidade mágica que possibilita infinitas interpretações. 

O certo é que esas 90 páxinas de «Historias en Quadrinhos» que non daban atopado editora, por sorte, acabaron vendo a luz en papel: O breve verbo (2012). Unha pequena marabilla bibliográfica que combina dúas das miñas paixóns: os xogos verbais e o humor gráfico. Quen tivera a arte de Antonio Eder!

Palíndromos ilustrados [11]

De volta á actividade! E agora que na RAE están a piques de lle ofrecer unhas butacas aos redefinidores da palabra «corrupción», aí vai un palíndromo retranqueiro dedicado ao discurso político. A razón, sinxela: porque o primeiro que me trouxo á cabeza este enunciado reversible foi o hilarante episodio das explicacións da señora Cospedal, secretaria xeral do PP, sobre o pagamento en diferido do finiquito do seu ex-tesoureiro Luís Bárcenas. 

O dicionario da Real Academia Galega define verborrea como ‘abundancia ou exceso de palabras, xeralmente inútiles ou baleiras de contido’. Provén do latín verbum ‘palabra, verba’ e do elemento de orixe grega -rrea 'fluxo', 'acción de manar' (como en seborrea, diarrea ou gonorrea). Unha voz ben acaída para describir a «habilidade» de María Dolores para converter en incomprensible o inexplicable. Claro que xa temos visto noutras ocasións como o discurso político é propicio para esa cháchara baleira e sen sentido.

Como agasallo final, os xenuínos mestres da arte da verborrea cómica, os irmáns Marx na escena clásica da «parte contratante da primeira parte», de Sopa de ganso (1933). Políticos de aquí e de acola, tomade boa nota!

Tradución:

A error, breve verborrea.

For error, short verbiage.

«Inserir Palabras»

 

Segundo informou a prensa, unha odontóloga xubilada de 91 anos estaba hai uns días cun grupo da terceira idade visitando o Neues Museum de Nuremberg (Alemaña), cando quedou intrigada cunha obra do artista Arthur Köpcke. Tratábase de «Reading-work-piece», de 1965, unha colaxe que combina distintos elementos, entre eles un encrucillado sobre o que se podía ler «Inserir Palabras».

21 horizontal: ‘A palabra muro en inglés’. «Esta seina», debeu pensar a anciá. Colleu un bolígrafo negro do seu bolso e escribiu: W-A-L-L. Foise animando e pouco a pouco encheu os ocos de boa parte do pasatempo. Ata que os vixiantes do museo decidiron parala.

 

Hoxe a obra, valorada en 80.000 euros, seica está nas mans dun restaurador e a dirección do museo acabou dando parte á policía local. «Vímonos na obriga de informar sobre o incidente ás autoridades, porque así o esixe o seguro», conta Eva Martin, voceira do museo alemán.

Non podo deixar de imaxinarme a Arthur Köpcke (1928-1977) remexéndose na súa sepultura e maldicindo unha e outra vez: «Condenados babecos! Por fin alguén entendeu a miña obra e decidiu interactuar!»

Ata setembro!