Tick-tock, tick-tock

Xa coñecedes a miña debilidade polos caligramas e pola tipografía animada. Por sorte, hai pouco dei con esta peza, que é unha combinación das dúas cousas. Unha obra do deseñador gráfico estadounidense Richie Pickwell.

Unha roda de doce vogais, «i» e «o», que se move con precisión mecánica, coma os engrenaxes dun reloxo suízo. No seu movemento, as vogais alíñanse verticalmente co resto das letras formando a onomatopea «tick-tock» (o noso «tic-tac»). Un monótono xirar, case hipnótico, que reflicte o inexorable paso do tempo.

Este xogo visual, perfecto na súa sinxeleza, explota con enxeño a forma gráfica das palabras: igualiño, igualiño que os autores da poesía concreta. Lembrades?

Solucións á análise dos chistes de Gogue (7-9-2013): Paronimia (políjono - polígamo) / Polisemia (placa ‘lámina dun material duro’ - ‘radiografía’) / Homofonía (tasa [con seseo] ‘cunca’ - tasa [correcto taxa] ‘medida, cantidade’) / Vulgarismos: asimilación (pilícula) - disimilación (elmanaque) - metátese (flim, candelario) / Calembur (Bár Cenas - Bárcenas).

«Get the parachute!!!»

A publicidade é a arte de convencernos para comprar o que non precisamos. Se atendemos ao anuncio publicitario da escola de idiomas brasileira CCAA, aprender inglés resulta imprescindible: non vaia ser que te vexas atrapado nun avión militar en caída libre con Bruce Willis intentando salvar a túa vida e cos paracaídas xustiños!

Rapaz: E... seu Bruce, como, e... a gente vai sair do avião, «eivion», né?
Bruce Willis: Parachute!!!
Rapaz: Chute?
Bruce Willis: Get the parachute!!!
Rapaz: Acho que é pra chutar isso ai.
Bruce Willis: Go!!! Go!!! Go!!!
Rapaz: É pra chutar isso no gol.

Ha! Ha! Un anuncio xenial! O rapaz xuta e aló van os paracaídas pola porta! Bruce apaña o seu e salta. E os mozos, tan necesitados dun curso de inglés, a velas vir.

Claro, que non son os únicos!

O humor de Gogue

Se pasades pola Praza de Arriba do Grove, poderedes atopar a escultura dun homiño tomando unha cunca de viño sentado a unha mesa. É Floreano, a creación máis popular do humorista Gogue. Unha pequena homenaxe a este artista gráfico da súa vila natal.

Floreano, coa súa boina ata as cellas, feo coma o demo e amante do tinto de Barrantes, leva case 25 anos a alegrarnos as mañás desde as páxinas do Faro de Vigo. Nun galego popular (cheo de dialectalismos, castelanismos...), este paisano conversa coa súa xente de sempre (a súa muller Moncha, o seu amigo Epifanio ou o cura don Ramón) e dálle o seu toque de retranca e enxeño a todo o que se move: a actualidade sociopolítica, o deporte, as leas entre sexos...

Gogue, pseudónimo de José Ángel Rodríguez López, colabora como humorista gráfico en medios galegos, estatais e internacionais. Ademais é un recoñecido caricaturista e ultimamente tamén lle dá á escultura. Que fenómeno!

Aquí vos deixo cinco pezas do ocorrente Floreano. O seu humor é bastante doado e directo; ademais nestas viñetas emprega tamén recursos ludolingüísticos: paronimia, polisemia, homofonía, vulgarismos (asimilación, disimilación, metátese...)  e calembur. Indica en cal atopas cada un.

O sesquipedalismo de loito

Hai uns meses desapareceu a palabra máis longa do alemán, un «monstro» de 63 letras.  

Rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragungsgesetz

Esta é a súa trabalingüística pronuncia.

Para traducila, o galego necesita nada menos que 13 termos: ‘Lei para a transferencia de tarefas de supervisión na etiquetaxe da carne vacúa’.

Unha vida curta que arrincou aló polo 1999 cando o parlamento do Land de Mecklemburgo-Antepomerania promoveu unha nova normativa sobre o control alimentario da carne. Mais neste ano 2013, por mor de directrices da Unión Europea, as autoridades locais víronse na obriga de derrogar esta normativa.

Descanse en paz! Unha mágoa para os amantes do sesquipedalismo. Con todo, é de supoñer que o alemán axiña contará con algún outro desmesurado neoloxismo que iguale ou supere ese récord. Por algo esta lingua é coñecida pola súa facilidade para encadear formantes léxicos case ata o infinito. Unha «virtude» coa que bromean os propios alemáns, que denominan esas voces Bandwurmwörter (en galego algo así como «palabras eiruga»).

A xeito de ilustración, tirei dun artigo da versión dixital da BBC esta explicación sobre como se forman as divertidas «palabras eiruga» alemás.

Supoñamos que o capitán dun barco (Kapitän) morre. A súa viúva (Witwe), pasa a ser Kapitänswitwe.

O capitán, ademais, traballaba para unha sociedade de barcos a vapor: Dampfschiff-fahrtsgesellschaft.

A viúva do capitán convértese, nun intre, en Dampfschifffahrtsgesellschaftskapitänswitwe.

E como o capitán navegaba polo Danubio e non por outro río, daquela a súa viúva termina sendo Donaudampfschifffahrtsgesellschaftskapitänswitwe.

Recoiro coa capacidade elástica do alemán!

Sopas Galegas

Aquí andamos xa de volta. E de primeiro prato, para comezar a nova tempada, Sopas Galegas: unha nova app de pasatempos na nosa lingua que descubrín vía Aprofa.

Imaxina que vas viaxando no bus, arrolado polo vaivén que provocan as constantes curvas das estradas do noso país, mirando pola xanela sen nada que facer. Pois nese caso tes dúas opcións, ou quedar sopa, ou facer unhas sopas.

Así se deixa querer este xogo de sopas de letras para smartphones ou tablets con Android, desenvovido desde debullapps por «un electricista en paro que intenta aprender a programar e mais un proxecto de médico a medio facer».

En calquera caso, un granciño de area máis no anémico panorama das nosas apps ludolingüísticas. É posible descargala, de balde, de GooglePlay.

Por certo, de sobremesa, aquí vos deixo outras sopas cun toque de sabores lácteos. Con estas podedes xogar en liña. Bo proveito!

Co alfabeto 3D, ata setembro!

Fermoso e orixinal, non si?! ABC-3D (2009) é un libro pop-up, xa sabedes, un deses libros con elementos que emerxen ao ir abrindo as súas páxinas. 

A deseñadora francesa Marion Bataille é a autora desta peza excepcional. Grazas á súa creatividade e a un sofisticado traballo de arquitectura do papel (próximo ao origami), gozamos dun marabilloso alfabeto tridimensional: un C que se converte nun D, un E que se transforma nun F, un I e unha J que comparten o punto superior, un V que se amplía a W ao verse no espello... 

Unha obra para todas as idades, para para ollar e tocar, a medio camiño entre o libro e o xogo. Nun tempo de febre polo dixital, este tesouro ludolingüístico demóstranos a maxia do libro como obxecto físico. Porque as pantallas non o resolven todo!! Ha, ha!! Ata setembro!!

O palíndromo que xurdiu do «dedodisco»

Que?! Abraiados con este singular «dedodisco»?! A lapela que se desprega e exerce de brazo. A agulla que se sitúa no suco. O micrófono que se acopla á cartolina. O usuario que controla a reprodución xirando o disco manualmente. E logo o son amplificado que revela as palabras máxicas: «Nós somos son», un fermoso palíndromo bivocálico («o» aberto: nós; «o» pechado: somos son) cheo de valor simbólico.

Esta foi unha das pezas que no pasado 2012 formou parte da exposición «O disco é NORMAL»: unha introdución á historia do soporte sonoro e á súa incidencia no mundo da arte e da sociedade do século XX. Unha proposta de NORMAL, o espazo de intervención cultural da Universidade da Coruña en continuo bulir de actividade.

E volvendo ao palíndromo, así explicaron a súa orixe os creadores do «dedodisco».

Ao principio íamos rexistrar un traballo de Escoitar.org sobre os sons industriais de Galicia en perigo de extinción. Con todo, xurdiu a brillante idea de facer un palíndromo cunha frase que se dá en galego, pero non noutras linguas: «Nós somos son». [...] Aínda que un palíndromo é igual de dereita á esquerda e de esquerda a dereita, o seu son é caprichoso e non sempre cumpre a regra. Porén, o máis interesante de todo é a analoxía entre a vibración física do instrumento e o sistema de fonación humano. Nun e noutro, o azar, a individualidade, enriquece o resultado final. Cada persoa pode buscar a súa propia velocidade e modificará o ritmo de reprodución xerando diferentes texturas, timbres e efectos, do mesmo xeito que os humanos nos expresamos cun diferente ritmo, acento e entoación, o que fai da linguaxe humana, se cadra, a expresión sonora máis rica de cantas se dan na natureza. Miles de acentos, de variantes, de peculiaridades locais e de características físicas: voces agudas, graves, doces, ásperas, febles, fortes, laiantes... «Nós somos son».

A neolingua de George Orwell

Algunha vez imaxinaches un idioma que cada ano tivese dicionarios máis reducidos, con menos palabras e menos significados? O escritor inglés George Orwell xa o fixo na súa novela 1984: é a neolingua ou novilingua (newspeak). Velaí vai o tráiler, con subtítulos en castelán, do filme británico baseado na novela orwelliana (estreado precisamente no 1984).

Nun estado totalitario nas mans do INGSOC, partido único liderado polo Grande Irmán, apóstase por impoñer a neolingua, que acabará por substituír a lingua común. Con ela evitarase non só a expresión de ideas contrarias aos principios do Partido senón incluso a posibilidade de que tales ideas sexan imaxinables. O principio subxacente é que a lingua pode modelar o noso pensamento: canto máis reducido e infantilizado é o vocabulario das persoas menos capacidade teñen para o pensamento articulado e máis manipulables se volven.

As poucas voces novas da neolingua viñan xeradas polas necesidades ideolóxicas e represivas do Grande Irmán. Por exemplo:

Impersoa (unperson) persoa non grata, persoa que deixa de existir (os acusados de impersoa eran xeralmente eliminados).

Crimental (thoughtcrime): crime do pensamento (loxicamente o máis grave de todos os crimes sancionados polo Partido, o acusado de crimental convertíase en impersoa).

Facecrime (facecrime): expresión facial impropia (por exemplo, mostrarse incrédulo ante o anuncio dunha vitoria). O facecrime estaba perseguido pola lei.

Duplipensar (doublethink): ter simultaneamente dúas crezas contraditorias e aceptar ambas as dúas (saber que un está errado e, a pesar diso, convercerse de que está no certo).

Ao escoitar decote nos medios cousas como «tropas de paz» en lugar de «exércitos», «danos colaterais» en lugar de «vítimas inocentes» ou «mobilidade exterior» en lugar de «emigración», non deixo pensar na neolingua orwelliana. Convén estarmos espertos ante estas perigosas mostras da manipulación das ideas a través linguaxe. Lembras esta ou estoutra? Ollo!! Cada vez temos máis preto o ollo do Grande Irmán!!

Lingua do P: «twelve points», «douze points»

A «lingua do P» é ese xogo que consiste en falar engadíndolle ás palabras, antes ou despois de cada sílaba, outra que comece coa letra «p», ben cunha única vogal (música = múpesipecape), ben repetindo a mesma vogal da sílaba orixinal (música = múpusipicapa).

Lempebropo xopogarpa apa ispitopo depe pepequepenopo. Epe vóspo? Apaínpidapa quepe nonpo seipe sepe epesepe eperapa opo nopomepe quepe llepe dapabapamospo.

Como acabamos de ver, este enredo ten o seu aquel criptográfico. Usada de forma fluída e rápida, esta forma lúdica da fala pode resultar case incomprensible para non iniciados.

O mellor é que para falar a «lingua do P», isto é, para identificar e separar sen grandes dificultades cada sílaba, ninguén necesita saber a súa definición. De feito, penso que é máis difícil definir sílaba que distinguila. Digamos que para o falante a sílaba é un concepto máis intuitivo ca científico.

E volvendo ao xogo: sabiades que é internacional? Co mesmo funcionamento básico, podémolo atopar en castelán (jerigonza), en italiano (alfabeto farfallino), en xaponés (babigo), en húngaro (madárnelv), en hebreo (bet-language)...

Por certo, falando do hebreo, unha curiosidade: Coñecedes a canción israelí «Abanibi»? Os dinosauros coma min e os fans eurovisivos lembrarán este tema pegadizo que gañou o Festival de Eurovisión de 1978 e logo arrasou por toda Europa. Pois no seu miolo está a versión hebrea do xogo. Así, o seu refrán Abanibi obohebev obotabach é en realidade Ani ohev otach (Ámote). Aí queda iso!
 

Ah! E non perdades esta noticia sobre a recente entrada da voz abanibí no dicionario da Real Academia Española. Unha xoia do mellor humor ludolingüístico do esmendrellante elmundotoday.com. Ha! Ha!

Solución adiviñas (17-7-2013): A pereira tiña unha soa pera (xógase co número do substantivo: non comeu «peras», nin baixou «peras», nin deixou «peras»). / A letra «m» (está en «minuto», «semana» e «mes» mais non en «ano»). / Dúas zocas e dúas medias (xógase coa hominima de «media» ‘Peza de roupa’ e «media» ‘Que constitúe a metade de algo’).

O xogo de adiviñar

Cando aínda non se estilaba iso dos test de intelixencia, a habilidade para propoñer e resolver adiviñas era considerada unha das maiores probas de sabedoría. Durante séculos, estes xogos enigmísticos foron transmitidos, de xeración en xeración, de forma oral: aprendíanse de llos escoitar a outro e de cavilar sobre eles para lles dar resposta. 

Por sorte para todos nós, dispoñemos dunha xoia que recolle o valioso corpus das nosas adiviñas populares: ¿Qué cousa é cousa...? Libro das adiviñas (1985), de Paco Martín: a «biblia» da adiviña galega. Un traballo de paciente recompilación que contén máis de 1100 adiviñas populares, ordenadas tematicamente e con cadansúa solución. Peza imprescindible para a nosa «bibliografía ludolingüística básica».

A adiviña é un xogo verbal en por si: unha pregunta, normalmente en verso, que busca espertar o enxeño do interlocutor para dar coa solución. Mais tamén hai un grupo delas xiran arredor da propia lingua, en calquera das súas facetas. Son as «adiviñas ludolingüísticas».

Aquí vos deixo algunhas, tomadas do libro de Paco Martín:

Eu subín a unha pereira,
que tiña peras;
nin comín peras,
nin baixei peras,
nin deixei peras.

Que cousa, cousiña é,
que se ve nun minuto,
nunha semana e nun mes,
e nun ano non se ve?

Zoca e media en cada pé,
cantas zocas veñen ser?

Que! Dades coa solución?

E para seguirdes co xogo, aquí deixo unha ligazón da web da AS-PG con máis adiviñas para resolver en liña. Ah, e con pistas!