9 de mar. de 2013

O enigmático poder da letra X


Disque nunha ocasión, Valle-Inclán, o excéntrico escritor arousán, preguntado polas razóns que o levaron a viaxar a México en 1892, respondeu: «Porque se escribe con X». Curioso ver como esta polifacética letra (incógnita nas ecuacións matemáticas, dez na numeración romana, cromosoma humano...) pode chegar a exercer tanta fascinación sobre as persoas.

A letra X (xe), vixésimo segunda do alfabeto, é para moitos a máis xenuína do noso idioma. A iso axuda, con certeza, que represente normalmente un son palatal alleo por completo ao castelán e que apareza nunha chea das nosas voces patrimoniais (axóuxere, xouba, xerme, paxaro, xogo...). Un son que tamén hai no francés (cochon) ou no inglés (she).

Coa mesma fascinación, en Edicións Xerais decidiron no 2005, facerlle unha homenaxe a esta letra. Co gallo do seu XXV aniversario, desde a editora propuxéronse a creación dun libro conmemorativo no que o X fose protagonista: X, espazo para un signo. Un xogo editorial de encarga con ilustracións de Lázaro Enríquez e con textos dunha ducia de poetas (Marilar Aleixandre, Xosé María Álvarez Cáccamo, Xela Arias, María do Cebreiro...).

No seu limiar atopamos estas palabras ven ilustrativas do propio Lázaro Enríquez:
O X é na lingua nosa sinal diferencial, esvarando con suavidade sonora dende que sae da boca ata que chega ao ouvido receptor. O noso X canta. Non se pronuncia. Moumea e funde coa vogal agrazada.
Logo, unha ducia de pezas poéticas entre as que destaco esta «Flor do X», de Xosé María Álvarez Cáccamo, toda unha declaración de amor por este fonema enxebre.
Beixo de esponxa e xerfa, son de lonxe
que baixa desde o xeo das orixes
a xerminar na voz das xeracións.
Xabre a xemer en luz de baixamar,
airexa fráxil, xente en xograría,
paixón de ameixa e xema. Flor do Xe.
Nexo que apreixa e rexe, cruz de xiz
a corrixir con xesto xusticeiro:
Requeixo, Coruxo, Freixa, Panxón.
Xugo do xénese, feixe xuncal,
xorne de nós e seixo orixinal
a xorda fricativa palatal.
Outro título máis para a nosa «bibliografía ludolingüística básica». 

Anímase alguén a crear outro poema en homenaxe a letra X?

Ningún comentario:

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...