Chico Buarque: ludolingüista [3]

Chico Buarque regresa hoxe a Xogosdelingua. Xa soubemos do seu gusto polo xogo verbal con «Roda viva» e con «Construção». Desta volta, gozaremos da súa magnífica «Ode aos ratos». 

Ode aos ratos

Rato de rua
Irrequieta criatura
Tribo em frenética proliferação
Lúbrico, libidinoso transeunte
Boca de estômago
Atrás do seu quinhão

Vão aos magotes
A dar com um pau
Levando o terror
Do parking ao living
Do shopping center ao léu
Do cano de esgoto
Pro topo do arranha-céu

Rato de rua
Aborígene do lodo
Fuça gelada
Couraça de sabão
Quase risonho
Profanador de tumba
Sobrevivente
À chacina e à lei do cão

Saqueador da metrópole
Tenaz roedor
De toda esperança
Estuporador da ilusão
Ó meu semelhante
Filho de Deus, meu irmão

Rato
Rato que rói a roupa
Que rói a rapa do rei do morro
Que rói a roda do carro
Que rói o carro, que rói o ferro
Que rói o barro, rói o morro
Rato que rói o rato
Ra-rato, ra-rato
Roto que ri do roto
Que rói o farrapo
Do esfarra-rapado
Que mete a ripa, arranca rabo
Rato ruim
Rato que rói a rosa
Rói o riso da moça
E ruma rua arriba
Em sua rota de rato

Aínda que se adoita considerar o rato como un ser repugnante, nesta canción non. Buarque escolle figura do rato como metáfora do ser humano: «Ó meu semelhante / filho de Deus irmão». Os ratos posúen unha capacidade adaptativa que lles permite sobrevivir e proliferar nos máis diversos ambientes, como o home. Esa masa de roedores representa a capa máis humilde da poboación, que vive ou sobrevive nas rúas das grandes cidades.

Na súa loita pola supervivencia, a xente humilde, como os ratos, desenvolve unha actividade constante e frenética, representada maxistralmente pola aliteración dos vibrantes erres da derradeira estrofa. Os ratos-homes a roer sen descanso. Un xogo lingüístico que reta a dicción do falante máis habilidoso, como nalgúns dos nosos trabalinguas tradicionais:

Un lobo rubio roe un loro duro.
Se un lobo rubio o roe, un loro duro o remoe.

Outro exemplo máis da arte ludolingüística de Chico Buarque.