Bieito Barreiro, un artesán «palindromeiro»

Francisco Rozados é o autor do libro de relatos Memoria de Trasdomonte (2003), todos eles ambientados nas altas terras de Trasdomonte (en Forcarei) e nas súas xentes.

Un dos contos ten o cativador título de «Soños, só somos os soños», que, ademais de bivocálico («o» aberto e «o» pechado), é palindrómico. O narrador conta, en primeira persoa, as súas vivencias de mocidade ao lado dun singular personaxe: Bieito Barreiro, un artesán do coiro case cego co que compartía súa grande afección pola literatura e polos xogos de palabras. Aquí reproduzo un fragmento:

Xa digo que nunca souben se a esa inquedanza cultural certamente insólita no rural —especie de parnaso terreal e montesío— de Trasdomonte se debía ese veleno da lideira de escribir para o que non se coñece contraveleno ningún. O caso é que Bieito foise convertendo nun mago das palabras, nunha caste de ludolingüista. [...]

Pasei incontables tardes no obradoiro de Bieito, vendo como xogaba coas palabras. Houbo un tempo no que, cada tarde que acudía, tíñame preparado un palíndroma, unha desas verbas ou frases que din o mesmo lidos do dereito ca do revés, é dicir, bicéfalos e bicaudais a un tempo. Aínda os conservo practicamente todos. Comezou con verbas únicas e con frases curtas, do tipo «abafaba», «odiamos o maído» ou «si, si, asalta Atlas a Isis», pero co tempo foise convertendo nun verdadeiro mestre, e mesmo rematou por matinar verdadeiros ensarillados fraseolóxicos. O máis longo dos que conservo é un que di: «E daba o da dama á abadesa, e abafaba, e asedaba a amada do abade». Bieito contoume que este costume que podía rematar en loucura ou en vicio —verdadeira ludopatía, pois xogar era, aínda que fose coa linguaxe e semellara san costume—, constituía para el un pasatempo cada vez maior e máis ineludible, ó xeito dos empedernidos xadrecistas, que fan oídos xordos a aquel que cría e aconsellaba que a vida era demasiado curta para dedicala ó xadrez. Tamén me transmitiu que dera nel lendo a algúns dos mestres que na literatura con maiúsculas prodigan o seu talento lúdico-literario, como os latinoamericanos Borges, Cabrera Infante ou Augusto Monterroso, este un auténtico especialista en palíndromas. Decataríame, anos máis tarde, cando xa morrera Bieito, de que no galego non tiña competencia naquel xogo. Houbo —dínolo o barcelonés Màrius Serra— escritores que facían os seus ensaios xa na antigüidade clásica, como o poeta alexandrino Sótades de Maronea, que exercitaba o palíndroma no século III antes de Cristo. Seguiunos habendo no latín, e tamén nos diversos idiomas modernos como o inglés, o francés e mailo italiano. Incluso houbo, se facemos caso de Monterroso, quen tentou o palíndroma bilingüe, é dicir, que significara unha cousa lido do dereito e outra noutro idioma, tamén coherente, lido do revés. Por suposto que houbo e hai «palindromeiros» no castelán, e mesmo no catalán. Pero non souben de ninguén que o practicase no galego, agás Bieito. Por eso a min me semellou sempre un certeiro mago das palabras.

Cheo de referencias literarias e de engaiolantes palíndromos (que evocan outra entrada anterior), este relato pasa a formar parte, con todo merecemento, da nosa «bibliografía ludolingüística básica».

Solucións á análise dos chistes de Santy Gutiérrez (12-5-2012): Frase feita (pasar revista)  / Eufemismo (frituriñas crioxenizadas de magro en salsa bechamel = croquetas conxeladas) / Paronimia (budista - nudista) / Paronimia (cazo ‘recipiente’ - ‘suborno’; enchufe ‘aparello’ - ‘recomendación’).